OFFICIELE BERICHTEN AVIS OFFICIELS

Dimension: px
Commencer à balayer dès la page:

Download "OFFICIELE BERICHTEN AVIS OFFICIELS"

Transcription

1 BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE OFFICIELE BERICHTEN AVIS OFFICIELS ARBITRAGEHOF Uittreksel uit arrest nr. 57/2006 van 19 april 2006 [2006/202081] Rolnummers 3689, 3692 en 3726 In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Correctionele Rechtbank te Leuven, door het Hof van Beroep te Luik en door de Rechtbank van eerste aanleg te Leuven. Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke en J. Spreutels, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter A. Arts, wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging a) Bij vonnis van 14 april 2005 in zake het openbaar ministerie en F. De Boel tegen P. Waltherus, waarvan de expeditie ter griffie van het Arbitragehof is ingekomen op 19 april 2005, heeft de Correctionele Rechtbank te Leuven de volgende prejudiciële vraag gesteld : «Schenden de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek, aldus geïnterpreteerd dat de burgerlijke partij die van de beklaagde schadevergoeding vordert op grond van het aan de beklaagde ten laste gelegde misdrijf van de beklaagde ook terugbetaling kan bekomen van de kosten en het ereloon dat zij aan haar advocaat moet betalen, de artikelen 10 en 11 van de gecoördineerde Grondwet, eventueel gelezen in samenhang met artikel 6 E.V.R.M., doordat de beklaagde, wanneer hij in het ongelijk gesteld wordt deze advocatenkosten moet betalen, terwijl de beklaagde zelf wanneer hij in het gelijk gesteld wordt de kosten en het ereloon dat hij aan zijn advocaat moet betalen niet kan terugvorderen en de burgerlijke partij, wanneer zij in het ongelijk gesteld wordt, deze kosten niet moet betalen?». b) Bij arrest van 18 april 2005 in zake het Waalse Gewest tegen B. Malisse en M. Godefroid, waarvan de expeditie ter griffie van het Arbitragehof is ingekomen op 27 april 2005, heeft het Hof van Beroep te Luik de volgende prejudiciële vraag gesteld : «Worden de artikelen 10 en 11 van de Grondwet geschonden doordat, op het vlak van de burgerlijke aansprakelijkheid, artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek de eiser toestaat bij zijn vergoedbare schade de honoraria en kosten van zijn advocaat te rekenen die hij heeft gedragen en die het gevolg zijn van het complexe karakter van het rechtsgeding dat hij heeft moeten voeren om de erkenning van zijn recht te verkrijgen, aangezien die honoraria en kosten een element zijn van de schade die aan de eiser is veroorzaakt door de fout van de verweerder, terwijl een verweerder bij een rechtsvordering die tegen hem is ingesteld op grond van hetzelfde artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek en die niet gegrond is verklaard, om te worden vergoed voor de honoraria en kosten van zijn advocaat, die door hem zijn aangegaan en die het gevolg zijn van het complexe karakter van het geding - uitgaven die een vermogensrechtelijke schade vormen -, moet aantonen dat het feit de procedure te hebben ingesteld, voor de eiser een fout is - een gedrag dat elke normaal bedachtzaam en zorgvuldig persoon in diezelfde omstandigheden niet zou hebben aangenomen -, hem aldus verplichtend, na met succes zijn verdediging ten gronde te hebben gevoerd, een tweede maal, iets wat de eerste rechtsonderhorige in het eerste geval niet moet doen, de fout van de eiser aan te tonen die een niet-gegrond rechtsgeding heeft ingesteld, aangezien het loutere feit een niet-gegrond rechtsgeding te hebben ingesteld, geen fout inhoudt?». c) Bij vonnis van 4 mei 2005 in zake A. Dekeyser tegen de NV Crocodile en de BVBA Terclavers, waarvan de expeditie ter griffie van het Arbitragehof is ingekomen op 16 juni 2005, heeft de Rechtbank van eerste aanleg te Leuven de volgende prejudiciële vraag gesteld : «Schendt artikel 1149 van het Burgerlijk Wetboek, aldus geïnterpreteerd dat de benadeelde die van een medecontractant schadevergoeding vordert op grond van een aan deze medecontractant ten laste gelegde contractuele fout ook terugbetaling kan bekomen van de kosten en het ereloon die hij aan zijn advocaat moet betalen de artikelen 10 en 11 van de Gecoördineerde Grondwet, eventueel gelezen in samenhang met artikel 6 E.V.R.M., doordat de medecontractant, wanneer hij in het ongelijk gesteld wordt deze advocatenkosten moet betalen, terwijl de medecontractant zelf wanneer hij in het gelijk gesteld wordt de kosten en het ereloon die hij aan zijn advocaat moet betalen niet kan terugvorderen van de benadeelde en deze laatste wanneer hij in het ongelijk gesteld wordt deze advocatenkosten niet moet betalen?». Die zaken, ingeschreven onder de nummers 3689, 3692 en 3726 van de rol van het Hof, werden samengevoegd. III. In rechte B.1.1. Volgens artikel 1017 van het Gerechtelijk Wetboek verwijst de rechter, tenzij bijzondere wetten anders bepalen, in ieder eindvonnis de in het ongelijk gestelde partij in de gerechtskosten. Krachtens artikel 1018 omvatten die kosten onder meer de in artikel 1022 bepaalde rechtsplegings- en uitgavenvergoeding, die de vergoeding beoogt van de in het gelijk gestelde partij voor de materiële akten die in de loop van de rechtspleging worden verricht door haar advocaat.

2 34166 BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE B.1.2. Het honorarium en de kosten van een advocaat behoren, volgens de wil van de wetgever, niet tot de gerechtskosten die van de in het ongelijk gestelde partij kunnen worden gevorderd. Artikel 1023 van het Gerechtelijk Wetboek staat eraan in de weg dat partijen overeenkomen dat het bedrag van de schuldvordering wordt verhoogd met het honorarium dat aan een advocaat verschuldigd is voor het voeren van een rechtspleging ter invordering van het verschuldigde bedrag (Cass., 7 april 1995, Arr. Cass., 1995, p. 390). B.1.3. Op grond van de regels van het Gerechtelijk Wetboek draagt derhalve iedere procespartij, behoudens de rechtsplegingsvergoeding, in beginsel zelf het honorarium en de kosten van haar advocaat. Enkel wanneer een procespartij haar recht om in rechte te treden uitoefent op een wijze die de perken van de normale uitoefening van dat recht door een bedachtzaam en zorgvuldig persoon kennelijk te buiten gaat (Cass., 31 oktober 2003, C F), kan de tegenpartij een schadevergoeding verkrijgen wegens tergend of roekeloos geding. B.2.1. De prejudiciële vragen gaan uit van de interpretatie van de artikelen 1149, 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek volgens welke, inzake de contractuele of buitencontractuele aansprakelijkheid, het honorarium en de kosten van een advocaat een element kunnen zijn van de vergoedbare schade. B.2.2. Die interpretatie heeft tot gevolg dat de eisende partij, wanneer haar vordering gegrond is, van de aansprakelijke de terugbetaling kan verkrijgen van het honorarium en de kosten van een advocaat die zij heeft gemaakt om de vergoeding te verkrijgen van de geleden schade, terwijl de verwerende partij, wanneer zij in het gelijk wordt gesteld, het honorarium en de kosten van haar advocaat, krachtens de regels van het Gerechtelijk Wetboek, niet kan verhalen op de gedingverliezende partij, aangezien zij enkel recht heeft op schadevergoeding indien laatstgenoemde, zoals het Hof van Beroep te Luik in de prejudiciële vraag aangeeft, een tergend of roekeloos geding heeft gevoerd. B.2.3. Het Hof dient te onderzoeken of dat verschil in behandeling tussen de eisende partij en de verwerende partij bestaanbaar is met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. B.3.1. Het slachtoffer van een fout dat in het gelijk wordt gesteld bij een burgerlijke aansprakelijkheidsvordering, enerzijds, en de verweerder of de beklaagde die in het gelijk wordt gesteld bij een dergelijke vordering, anderzijds, bevinden zich in een objectief verschillende situatie : in het eerste geval staat de aansprakelijkheid vast en zijn de rechtsregels van het aansprakelijkheidsrecht van toepassing, terwijl dat niet zo is in het tweede geval. B.3.2. Het aansprakelijkheidsrecht strekt ertoe de door het slachtoffer van een contractuele of buitencontractuele fout geleden schade integraal te vergoeden. Overeenkomstig die doelstelling kunnen, in de interpretatie van de verwijzende rechters, het honorarium en de kosten van de advocaat die het slachtoffer heeft moeten maken, een element van zijn schade vormen. Die interpretatie berust op een arrest van het Hof van Cassatie van 2 september 2004 (C F), dat een ommekeer in zijn rechtspraak uitmaakt en volgens hetwelk «de aan de schuldeiser verschuldigde schadevergoeding, met toepassing van artikel 1151 [van het Burgerlijk Wetboek], alleen hetgeen een noodzakelijk gevolg is van het niet uitvoeren van de overeenkomst moet omvatten» en «het honorarium en de kosten van een advocaat of van een technisch raadsman die de benadeelde van een contractuele fout heeft betaald, een vergoedbaar element van zijn schade kunnen vormen, in zoverre zij dat noodzakelijke karakter vertonen». B.3.3. Het verschil in behandeling tussen, enerzijds, de eiser of de burgerlijke partij, die het honorarium en de kosten van een advocaat in hun schade kunnen opnemen en, anderzijds, de verweerder of de beklaagde, die niet die mogelijkheid hebben, berust, in zoverre het voortvloeit uit de regels inzake burgerlijke aansprakelijkheid neergelegd in de artikelen 1149, 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek, op een relevant criterium : indien de aansprakelijkheidsvordering gegrond wordt verklaard, staat het juridisch vast dat de verweerder of de beklaagde een fout hebben begaan, terwijl bij een beslissing waarbij de eiser of de burgerlijke partij worden afgewezen, niet wordt aangetoond dat zij een fout zouden hebben begaan. B.4.1. De in de prejudiciële vragen opgeworpen problemen overschrijden echter het domein van de burgerlijke aansprakelijkheid. Het recht om zich tot een rechter te wenden, heeft zowel betrekking op de vrijheid om in rechte te treden als op de vrijheid om zich te verdedigen. Het feit dat de partijen tegenover elkaar staan wat de juridische inhoud van hun verplichtingen betreft en zich bijgevolg tot de rechter moeten wenden om hun geschil te beslechten, kan niet als een fout worden aangemerkt. Zo ook kan een redelijke partij die te goeder trouw is, zich vergissen wat de omvang van haar rechten betreft. B.4.2. Artikel 6.1 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens waarborgt elke rechtzoekende het recht om een eerlijk proces te genieten, wat, teneinde te verschijnen voor een rechtscollege, de bijstand van een raadsman kan impliceren, wanneer uit de omstandigheden van de zaak blijkt dat het zeer onwaarschijnlijk is dat de betrokken persoon zijn eigen zaak naar behoren kan verdedigen (Europees Hof voor de Rechten van de Mens, Airey t/ierland, 9 oktober 1979). B.4.3. Het recht op toegang tot de rechter en het beginsel van de wapengelijkheid houden ook de verplichting in om een evenwicht tussen de procespartijen te waarborgen en om aan elke partij de mogelijkheid te bieden haar argumenten te doen gelden in omstandigheden die haar niet kennelijk benadelen ten aanzien van de tegenpartij (Europees Hof voor de Rechten van de Mens, Dombo t/nederland, 22 september 1993; Öçalan t/turkije, 12 maart 2003; Yvon t/frankrijk, 24 april 2003). B.4.4. Het staat aan de wetgever om een concrete draagwijdte te geven aan de algemene beginselen, zoals de toegang tot een rechter en de wapengelijkheid en te bepalen in welke mate de verhaalbaarheid van het honorarium en de kosten van een advocaat daartoe moet bijdragen. Het behoort echter tot de bevoegdheid van het Hof, zonder dat het zich in de plaats kan stellen van de wetgever, om te onderzoeken of de verschillende in het geding zijnde partijen op discriminerende wijze worden behandeld. B.4.5. Voor het slachtoffer van een onrechtmatige daad of van een contractuele wanprestatie kan het noodzakelijk zijn zich te wenden tot een rechter, indien de schadeverwekker zijn aansprakelijkheid betwist, en een beroep te doen op een advocaat teneinde zijn belangen in rechte te verdedigen. Wanneer evenwel de beweerde aansprakelijke met ernstige argumenten zijn aansprakelijkheid of de omvang van de gevorderde schadevergoeding wenst te betwisten, kan de uitoefening van zijn recht op verweer eveneens de bijstand van een advocaat verantwoorden.

3 BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE B.4.6. De mogelijke kostprijs van een gerechtelijke procedure kan zowel de beslissing beïnvloeden om een vordering in te stellen als de beslissing om zich tegen een eis of een betichting te verweren. De financiële situatie van de verschillende procespartijen kan in dezelfde mate door het honorarium en de kosten van een advocaat worden bezwaard. B.5.1. In de huidige stand van het recht kunnen de procespartijen enkel worden vergoed voor het honorarium en de kosten van hun advocaat door de in B.3 onderzochte verschillen in behandeling te ondergaan. Ook al zijn die verantwoord ten aanzien van de regels inzake burgerlijke aansprakelijkheid, zij voldoen niet aan de vereisten van een eerlijk proces en van de wapengelijkheid vermits de partijen op ongelijke wijze het risico van een proces dragen. De verweerder of de beklaagde die in het gelijk worden gesteld in een tegen hen gerichte aansprakelijkheidsvordering, zijn dus het slachtoffer van een discriminatie in zoverre het honorarium en de kosten van een advocaat die noodzakelijk zijn voor hun verdediging niet ten laste kunnen worden gelegd van de eiser of van de burgerlijke partij die in het ongelijk worden gesteld. B.5.2. Dat verschil in behandeling vloeit echter niet voort uit de in de prejudiciële vragen vermelde artikelen van het Burgerlijk Wetboek. Het is te wijten aan het feit dat er geen bepalingen bestaan die de rechter in staat stellen het honorarium en de kosten van een advocaat ten laste te leggen van de verliezende partij. B.6. Om een einde te maken aan die discriminatie, staat het aan de wetgever te oordelen op welke wijze en in welke mate de verhaalbaarheid van het honorarium en van de kosten van een advocaat dient te worden georganiseerd. Die verhaalbaarheid maakt het voorwerp uit van wetsbepalingen in onder meer Nederland, Frankrijk en Duitsland. Trouwens, volgens de aanbeveling van het Comité van Ministers van de Raad van Europa nr. R(81)7 betreffende het vergemakkelijken van de toegang tot het gerecht, dient, behalve in bijzondere omstandigheden, de winnende partij in beginsel van de verliezende partij de vergoeding te verkrijgen van haar kosten - hieronder inbegrepen het honorarium van de advocaat -, die zij redelijkerwijze heeft gemaakt met betrekking tot de rechtspleging. B.7. Uit wat voorafgaat vloeit voort dat de procespartijen zonder redelijke toelaatbare verantwoording op verschillende wijze worden behandeld maar dat die discriminatie niet haar oorsprong vindt in de artikelen 1149, 1382 of 1383 van het Burgerlijk Wetboek, zodat de prejudiciële vragen ontkennend dienen te worden beantwoord. Om die redenen, het Hof zegt voor recht : - De ontstentenis van wettelijke bepalingen die toelaten het honorarium en de kosten van een advocaat ten laste te leggen van de eisende partij of van de burgerlijke partij, die in het ongelijk worden gesteld bij een burgerlijke aansprakelijkheidsvordering, schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. - De discriminatie vindt haar oorsprong niet in de artikelen 1149, 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek. - De prejudiciële vragen dienen ontkennend te worden beantwoord. Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 19 april De griffier, De voorzitter, P.-Y. Dutilleux. A. Arts. COUR D ARBITRAGE Extrait de l arrêt n 57/2006 du 19 avril 2006 [2006/202081] Numéros du rôle : 3689, 3692 et 3726 En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 1382 et 1383 du Code civil, posées par le Tribunal correctionnel de Louvain, par la Cour d appel de Liège et par le Tribunal de première instance de Louvain. La Cour d arbitrage, composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke et J. Spreutels, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président A. Arts, après en avoir délibéré, rend l arrêt suivant : I. Objet des questions préjudicielles et procédure a) Par jugement du 14 avril 2005 en cause du ministère public et de F. De Boel contre P. Waltherus, dont l expédition est parvenue au greffe de la Cour d arbitrage le 19 avril 2005, le Tribunal correctionnel de Louvain a posé la question préjudicielle suivante : «Les articles 1382 et 1383 du Code civil, interprétés en ce sens que la partie civile qui demande réparation au prévenu en raison du délit mis à la charge du prévenu peut également obtenir de celui-ci le remboursement des frais et honoraires qu elle doit payer à son avocat, violent-ils les articles 10 et 11 de la Constitution coordonnée, éventuellement lus en combinaison avec l article 6 de la Convention européenne des droits de l homme, en ce que le prévenu, lorsqu il succombe, doit payer ces frais d avocat, tandis que lui-même, lorsqu il obtient gain de cause, ne peut récupérer les frais et honoraires qu il doit payer à son avocat et que la partie civile, lorsqu elle succombe, ne doit pas payer ces frais?». b) Par arrêt du 18 avril 2005 en cause de la Région wallonne contre B. Malisse et M. Godefroid, dont l expédition est parvenue au greffe de la Cour d arbitrage le 27 avril 2005, la Cour d appel de Liège a posé la question préjudicielle suivante : «Les articles 10 et 11 de la Constitution sont-ils violés en ce que, en matière de responsabilité civile, l article 1382 du Code civil permet à un demandeur d inclure dans son dommage indemnisable les honoraires et frais d avocat, qu il a supportés, rendus nécessaires par la complexité de la procédure judiciaire qu il a dû mener en vue d obtenir la reconnaissance de son droit, ces honoraires et frais étant un élément du dommage causé au demandeur par la faute du défendeur alors qu un défendeur à une action menée contre lui sur la base du même article 1382 du Code civil et qui est dite non fondée doit, pour obtenir l indemnisation des honoraires et frais d avocat exposés par lui et nécessités par la complexité du litige - dépenses constitutives d un dommage patrimonial -, démontrer qu avoir intenté la procédure constitue une faute dans le chef du demandeur - un comportement qui n aurait pas été celui de tout autre homme

4 34168 BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE normalement prudent et diligent placé dans les mêmes circonstances -, lui imposant ainsi, après avoir assumé victorieusement sa défense au fond, de faire une seconde démonstration, que le premier justiciable dans la première hypothèse ne doit pas faire, celle de la faute du demandeur qui a introduit une procédure judiciaire non fondée, le seul fait d avoir intenté une procédure judiciaire non fondée n étant pas constitutif d une faute?». c) Par jugement du 4 mai 2005 en cause de A. Dekeyser contre la SA Crocodile et la SPRL Terclavers, dont l expédition est parvenue au greffe de la Cour d arbitrage le 16 juin 2005, le Tribunal de première instance de Louvain a posé la question préjudicielle suivante : «L article 1149 du Code civil, interprété en ce sens que la personne lésée qui demande réparation à un cocontractant en raison d une faute contractuelle mise à la charge de ce cocontractant peut également obtenir le remboursement des frais et honoraires qu elle doit payer à son avocat, viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution coordonnée, éventuellement lus en combinaison avec l article 6 de la Convention européenne des droits de l homme, en ce que le cocontractant, lorsqu il succombe, doit payer ces frais d avocat, tandis que lui-même, lorsqu il obtient gain de cause, ne peut récupérer les frais et honoraires qu il doit payer à son avocat auprès de la personne lésée et que cette dernière, lorsqu elle succombe, ne doit pas payer ces frais d avocat?». Ces affaires, inscrites sous les numéros 3689, 3692 et 3726 du rôle de la Cour, ont été jointes. III. En droit B.1.1. En vertu de l article 1017 du Code judiciaire, dans tout jugement définitif, le juge condamne aux dépens la partie qui a succombé, à moins que des lois particulières n en disposent autrement. Conformément à l article 1018, ces dépens comprennent, entre autres, l indemnité de procédure et de débours prévue à l article 1022, qui vise à indemniser la partie qui a obtenu gain de cause pour les actes matériels accomplis en cours de procédure par son avocat. B.1.2. Les honoraires et frais d avocat ne font pas partie, selon la volonté du législateur, des dépens qui peuvent être réclamés à la partie ayant succombé. L article 1023 du Code judiciaire fait obstacle à ce que les parties conviennent d augmenter le montant de la créance à concurrence des honoraires dus à l avocat qui a poursuivi la procédure en recouvrement du montant dû (Cass., 7 avril 1995, Pas., 1995, I, p. 403). B.1.3. Sur la base des règles du Code judiciaire, toute partie au procès supporte donc en principe elle-même les frais et honoraires de son avocat, sauf l indemnité de procédure. Ce n est que lorsqu une partie au procès exerce son droit d agir en justice d une manière qui excède manifestement les limites de l exercice normal de ce droit par une personne prudente et diligente (Cass., 31 octobre 2003, Pas., I., p. 1747) que la partie adverse peut obtenir des dommages et intérêts pour procédure téméraire ou vexatoire. B.2.1. Les questions préjudicielles partent de l interprétation des articles 1149, 1382 et 1383 du Code civil selon laquelle, en matière de responsabilité contractuelle ou extracontractuelle, les honoraires et frais d avocat peuvent constituer un élément du dommage indemnisable. B.2.2. Cette interprétation a pour effet que la partie demanderesse, lorsque sa demande est fondée, peut obtenir du responsable le remboursement des frais et honoraires d avocat qu elle a exposés en vue d obtenir l indemnisation du dommage subi, alors que la partie défenderesse, lorsqu elle obtient gain de cause ne peut, en vertu des règles du Code judiciaire, répéter les honoraires et frais de son avocat sur la partie qui a perdu le procès, n ayant droit à des dommages et intérêts que si cette dernière a mené un procès téméraire ou vexatoire, comme l indique la Cour d appel de Liège dans la question préjudicielle. B.2.3. La Cour doit examiner si cette différence de traitement entre la partie demanderesse et la partie défenderesse est compatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus isolément ou en combinaison avec l article 6 de la Convention européenne des droits de l homme. B.3.1. La victime d une faute qui obtient gain de cause dans une action en responsabilité civile, d une part, et le défendeur ou le prévenu qui obtient gain de cause dans une telle action, d autre part, se trouvent dans une situation objectivement différente : dans le premier cas, la responsabilité est établie et les règles du droit de la responsabilité sont donc applicables, alors qu il n en est pas de même dans le deuxième cas. B.3.2. Le droit de la responsabilité vise à indemniser intégralement le dommage subi par la victime d une faute contractuelle ou extracontractuelle. Conformément à cet objectif, dans l interprétation des juges a quo, les honoraires et frais d avocat que la victime a dû exposer peuvent constituer un élément de son dommage. Cette interprétation repose sur un arrêt de la Cour de cassation du 2 septembre 2004 (C F), qui constitue un revirement de sa jurisprudence et selon lequel, «en application de l article 1151 [du Code civil], les dommages et intérêts dus au créancier ne doivent comprendre que ce qui est une suite nécessaire de l exécution de la convention» et «les honoraires et frais d avocat ou de conseil technique exposés par la victime d une faute contractuelle peuvent constituer un élément de son dommage donnant lieu à indemnisation dans la mesure où ils présentent ce caractère de nécessité». B.3.3. La différence de traitement entre, d une part, le demandeur ou la partie civile, qui peuvent englober les honoraires et frais d avocat dans leur dommage, et, d autre part, le défendeur ou le prévenu, qui n ont pas cette possibilité, repose, en ce qu elle découle des règles de la responsabilité civile inscrites aux articles 1149, 1382 et 1383 du Code civil, sur un critère pertinent : si l action en responsabilité est déclarée fondée, il est judiciairement établi que le défendeur ou le prévenu ont commis une faute, tandis que la décision qui déboute le demandeur ou la partie civile ne contient pas la démonstration d une faute qu ils auraient commise. B.4.1. Les problèmes posés par les questions préjudicielles excèdent cependant le domaine de la responsabilité civile. Le droit de s adresser à un juge concerne tout autant la liberté d agir en justice que celle de s y défendre. Le fait que des parties s opposent quant au contenu juridique de leurs obligations et doivent, dès lors, recourir au juge pour trancher leur litige ne saurait être considéré comme une faute. De même, une partie raisonnable et de bonne foi peut se tromper sur l étendue de ses droits.

5 BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE B.4.2. L article 6.1 de la Convention européenne des droits de l homme garantit à toute personne le droit de bénéficier d un procès équitable, ce qui peut impliquer, en vue de comparaître devant une juridiction, l assistance d un conseil lorsqu il ressort des circonstances de la cause qu il est très improbable que la personne concernée puisse défendre utilement sa propre cause (Cour européenne des droits de l homme, Airey c/irlande, 9 octobre 1979). B.4.3. Le droit d accès à un juge et le principe de l égalité des armes impliquent également l obligation de garantir un équilibre entre les parties au procès etd offrir à chaque partie la possibilité de présenter sa cause dans des conditions qui ne la placent pas dans une situation de net désavantage par rapport à son ou ses adversaires (Cour européenne des droits de l homme, Dombo c/pays-bas, 22 septembre 1993; Öçalan c/turquie, 12 mars 2003; Yvon c/france, 24 avril 2003). B.4.4. C est au législateur qu il appartient de donner une portée concrète aux principes généraux tels l accès à un juge et l égalité des armes et de déterminer dans quelle mesure la répétibilité des honoraires et frais d avocat doit y contribuer. Mais il relève de la compétence de la Cour, sans qu elle puisse se substituer au législateur, de vérifier si les différentes parties au procès ne sont pas traitées de manière discriminatoire. B.4.5. Il peut être nécessaire pour la victime d un acte illicite ou d un manquement contractuel de s adresser à un juge si l auteur du dommage conteste sa responsabilité et de faire appel à un avocat en vue de défendre ses intérêts. Toutefois, si le responsable prétendu souhaite contester à l aide d arguments sérieux sa responsabilité ou l étendue du dédommagement demandé, l exercice de son droit de défense peut également justifier l assistance d un avocat. B.4.6. Le coût éventuel d une procédure judiciaire peut donc influencer aussi bien la décision d intenter une action que la décision de se défendre contre une demande ou une accusation. La situation financière des différentes parties au procès peut être aggravée dans la même mesure par la charge des honoraires et frais d avocat. B.5.1. Or, dans l état actuel du droit, les parties à un procès ne peuvent être indemnisées des honoraires et frais d avocat qu en subissant les différences de traitement examinées en B.3. Même si celles-ci sont justifiées au regard des règles de la responsabilité civile, elles ne satisfont pas aux exigences du procès équitable et de l égalité des armes, puisque les parties assument inégalement le risque d un procès. Le défendeur ou le prévenu qui obtiennent gain de cause dans une action en responsabilité dirigée contre eux sont donc victimes d une discrimination en ce que les honoraires et frais d avocat nécessaires à leur défense ne peuvent être mis à charge du demandeur ou de la partie civile qui succombe. B.5.2. Cette différence de traitement ne provient cependant pas des articles du Code civil mentionnés dans les questions préjudicielles. Elle est due à l inexistence de dispositions qui permettraient au juge de mettre les honoraires et frais d avocat à charge de la partie qui succombe. B.6. Pour mettre fin à cette discrimination, il appartient au législateur d apprécier de quelle manière et dans quelle mesure la répétibilité des honoraires et frais d avocat doit être organisée. Cette répétibilité fait l objet de dispositions législatives notamment aux Pays-Bas, en France et en Allemagne. Par ailleurs, selon la recommandation du Comité des Ministres du Conseil de l Europe n o R(81)7 sur les moyens de faciliter l accès à la justice, «la partie gagnante, sauf dans des circonstances particulières, doit, en principe, obtenir de la partie perdante le remboursement de ses frais et dépens, y compris les honoraires d avocat, qu elle a raisonnablement exposés à propos de la procédure». B.7. Il découle de ce qui précède que les parties à un procès sont traitées de manière différente sans justification raisonnable mais que cette discrimination n a pas son origine dans les articles 1149, 1382 ou 1383 du Code civil, de telle sorte que les questions préjudicielles appellent une réponse négative. Par ces motifs, la Cour dit pour droit : -L absence de dispositions législatives permettant de mettre les honoraires et frais d avocat à charge de la partie demanderesse dans une action en responsabilité civile ou de la partie civile qui succombent viole les articles 10 et 11 de la Constitution, combinés avec l article 6 de la Convention européenne des droits de l homme. - La discrimination ne trouve pas son origine dans les articles 1149, 1382 et 1383 du Code civil. - Les questions préjudicielles appellent une réponse négative. Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, conformément à l article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d arbitrage, à l audience publique du 19 avril Le greffier, Le président, P.-Y. Dutilleux. A. Arts. ÜBERSETZUNG SCHIEDSHOF [2006/202081] Auszug aus dem Urteil Nr. 57/2006 vom 19. April 2006 Geschäftsverzeichnisnummer 3689, 3692 und 3726 In Sachen: Präjudizielle Fragen in Bezug auf die Artikel 1382 und 1383 des Zivilgesetzbuches, gestellt vom Korrektionalgericht Löwen, vom Appellationshof Lüttich und vom Gericht erster Instanz Löwen. Der Schiedshof, zusammengesetzt aus den Vorsitzenden A. Arts und M. Melchior, und den Richtern P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke und J. Spreutels, unter Assistenz des Kanzlers P.-Y. Dutilleux, unter dem Vorsitz des Vorsitzenden A. Arts, verkündet nach Beratung folgendes Urteil: I. Gegenstand der präjudiziellen Fragen und Verfahren a) In seinem Urteil vom 14. April 2005 in Sachen der Staatsanwaltschaft und F. De Boel gegen P. Waltherus, dessen Ausfertigung am 19. April 2005 in der Kanzlei des Schiedshofes eingegangen ist, hat das Korrektionalgericht Löwen folgende präjudizielle Frage gestellt: «Verstoßen die Artikel 1382 und 1383 des Zivilgesetzbuches, dahingehend ausgelegt, dass die Zivilpartei, die aufgrund der dem Angeklagten zur Last gelegten Straftat vom Angeklagten einen Schadensersatz fordert, vom Angeklagten ebenfalls die Rückerstattung der Kosten und Honorare, die sie ihrem Rechtsanwalt zu bezahlen hat,

6 34170 BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE erhalten kann, gegen die Artikel 10 und 11 der koordinierten Verfassung, ggf. in Verbindung mit Artikel 6 der Europäischen Menschenrechtskonvention, indem der Angeklagte, wenn er in der Sache unterliegt, diese Anwaltskosten zu zahlen hat, während der Angeklagte selber, wenn er Recht bekommt, die Kosten und Honorare, die er seinem Rechtsanwalt zu bezahlen hat, nicht zurückfordern kann und die Zivilpartei, wenn sie in der Sache unterliegt, diese Kosten nicht zu bezahlen hat?». b) In seinem Urteil vom 18. April 2005 in Sachen der Wallonischen Region gegen B. Malisse und M. Godefroid, dessen Ausfertigung am 27. April 2005 in der Kanzlei des Schiedshofes eingegangen ist, hat der Appellationshof Lüttich folgende präjudizielle Frage gestellt: «Wird gegen die Artikel 10 und 11 der Verfassung verstoßen, indem Artikel 1382 des Zivilgesetzbuches es dem Kläger ermöglicht, im Bereich der zivilrechtlichen Haftung seinem entschädigungsfähigen Schaden die Kosten und Honorare seines Rechtsanwalts hinzuzufügen, die er hat zahlen müssen und die die Folge des komplexen Charakters des Prozesses sind, den er hat führen müssen, damit sein Recht erkannt wurde, angesichts der Tatsache, dass diese Kosten und Honorare einen Teil des durch den Fehler des Beklagten dem Kläger zugefügten Schadens darstellen, während ein Beklagter bei einer Klage, die aufgrund desselben Artikels 1382 des Zivilgesetzbuches gegen ihn erhoben wurde und die für unbegründet erklärt wurde, im Hinblick auf die Erstattung der Kosten und Honorare seines Rechtsanwalts, die er hat zahlen müssen und die die Folge des komplexen Charakters des Prozesses sind - Ausgaben, die einen vermögensrechtlichen Schaden darstellen -, beweisen muss, dass die Tatsache, dass Klage erhoben wurde, einen Fehler seitens des Klägers darstellt - ein Verhalten, das eine mit normaler Sorgfalt handelnde Person unter ähnlichen Umständen nicht an den Tag gelegt hätte -, wodurch er somit dazu verpflichtet ist, nachdem er seine Verteidigung zur Sache mit Erfolg geführt hat, zum zweiten Mal, was der erste Rechtsuchende im ersten Fall nicht tun muss, den Fehler des Klägers zu beweisen, der ein unbegründetes Verfahren eingeleitet hat, da die bloße Tatsache, ein unbegründetes Verfahren eingeleitet zu haben, keinen Fehler darstellt?». c) In seinem Urteil vom 4. Mai 2005 in Sachen A. Dekeyser gegen die Crocodile AG und die Terclavers GmbH, dessen Ausfertigung am 16. Mai 2005 in der Kanzlei des Schiedshofes eingegangen ist, hat das Gericht erster Instanz Löwen folgende präjudizielle Frage gestellt: «Verstößt Artikel 1149 des Zivilgesetzbuches, dahingehend ausgelegt, dass die geschädigte Partei, die von einem Vertragspartner aufgrund der ihm zur Last gelegten Vertragsverletzung einen Schadensersatz fordert, ebenfalls die Rückerstattung der Kosten und Honorare, die sie ihrem Rechtsanwalt zu bezahlen hat, erhalten kann, gegen die Artikeln 10 und 11 der koordinierten Verfassung, ggf. in Verbindung mit Artikel 6 der Europäischen Menschenrechtskonvention, indem der Vertragspartner, wenn er in der Sache unterliegt, diese Anwaltskosten zu zahlen hat, während der Vertragspartner selber, wenn er Recht bekommt, die Kosten und Honorare, die er seinem Rechtsanwalt zu bezahlen hat, nicht von der geschädigten Partei zurückfordern kann und diese, wenn sie in der Sache unterliegt, diese Anwaltskosten nicht zu bezahlen hat?». Diese unter den Nummern 3689, 3692 und 3726 ins Geschäftsverzeichnis des Hofes eingetragenen Rechtssachen wurden verbunden. III. In rechtlicher Beziehung B.1.1. Gemäß Artikel 1017 des Gerichtsgesetzbuches verurteilt der Richter, sofern Sondergesetze nichts anderes vorsehen, in jedem Endurteil die unterliegende Partei zu den Gerichtskosten. Aufgrund von Artikel 1018 umfassen diese Kosten unter anderem die in Artikel 1022 festgelegte Verfahrens- und Ausgabenentschädigung, mit der die Entschädigung der obsiegenden Partei für materielle Handlungen, die im Laufe des Verfahrens durch ihren Rechtsanwalt ausgeführt wurden, bezweckt wird. B.1.2. Das Honorar und die Kosten eines Rechtsanwalts gehören nach dem Willen des Gesetzgebers nicht zu den Gerichtskosten, die von der unterliegenden Partei verlangt werden können. Artikel 1023 des Gerichtsgesetzbuches verhindert, dass Parteien vereinbaren, den Betrag der Forderung um das Honorar zu erhöhen, das einem Rechtsanwalt für die Führung eines Verfahrens zur Einforderung des geschuldeten Betrags zu zahlen ist (Kass., 7. April 1995, Arr. Cass., 1995, S. 390). B.1.3. Aufgrund der Regeln des Gerichtsgesetzbuches kommt daher jede Verfahrenspartei, mit Ausnahme der Prozesskostenentschädigung, grundsätzlich selbst für das Honorar und die Kosten ihres Rechtsanwalts auf. Nur wenn eine Verfahrenspartei ihr Recht, vor Gericht aufzutreten, auf eine Weise ausübt, die eindeutig über die Grenzen der normalen Ausübung des Rechtes durch eine mit normaler Sorgfalt handelnde Person hinausgeht (Kass., 31. Oktober 2003, C F), kann die Gegenpartei eine Entschädigung wegen leichtfertigen und schikanösen Verfahrens erhalten. B.2.1. Die präjudiziellen Fragen gehen von der Auslegung der Artikeln 1149, 1382 und 1383 des Zivilgesetzbuches aus, wonach in Bezug auf die vertragliche oder außervertragliche Haftung das Honorar und die Kosten eines Rechtsanwalts ein Bestandteil des wiedergutzumachenden Schadens sein können. B.2.2. Diese Auslegung hat zur Folge, dass die klagende Partei, wenn ihre Forderung begründet ist, von der haftenden Partei die Erstattung des Honorars und der Kosten eines Rechtsanwalts erhalten kann, die sie selbst auf sich genommen hat, um die Wiedergutmachung des erlittenen Schadens zu erreichen, während die beklagte Partei, wenn sie Recht erhält, das Honorar und die Kosten ihres Rechtsanwalts aufgrund der Regeln des Gerichtsgesetzbuches nicht von der unterliegenden Partei zurückfordern kann, da sie nur Anspruch auf Schadensersatz hat, wenn die Letztgenannte, wie der Appellationshof Lüttich in der präjudiziellen Frage anführt, ein leichtfertiges oder schikanöses Verfahren geführt hat. B.2.3. Der Hof muss prüfen, ob dieser Behandlungsunterschied zwischen der klagenden Partei und der beklagten Partei mit den Artikeln 10 und 11 der Verfassung vereinbar ist, gegebenenfalls in Verbindung mit Artikel 6 der Europäischen Menschenrechtskonvention.

7 BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE B.3.1. Das Opfer eines Fehlers, das durch eine zivile Haftungsklage Recht erhält, einerseits und der Beklagte, der bei einer solchen Klage Recht erhält, andererseits befinden sich in objektiv unterschiedlichen Situationen; im ersteren Fall steht die Haftung fest und finden die Rechtsregeln des Haftungsrechts Anwendung, während dies im letzteren Fall nicht zutrifft. B.3.2. Das Haftungsrecht dient dazu, den Schaden des Opfers eines vertraglichen oder außervertraglichen Fehlers integral wiedergutzumachen. Gemäß dieser Zielsetzung können in der Auslegung durch die vorlegenden Richter das Honorar und die Kosten des Rechtsanwalts, die das Opfer auf sich nehmen musste, Bestandteil seines Schadens sein. Diese Auslegung beruht auf einem Urteil des Kassationshofes vom 2. September 2004 (C F), das eine Wende in seiner Rechtsprechung darstellt und wonach «die Entschädigung, die dem Gläubiger in Anwendung von Artikel 1151 [des Zivilgesetzbuches] geschuldet ist, nur dasjenige umfassen soll, was sich zwangsläufig aus der Nichterfüllung des Vertrags ergibt» und «das Honorar und die Kosten eines Rechtsanwalts oder eines technischen Beraters, die der durch einen vertraglichen Fehler Benachteiligte gezahlt hat, ein ersetzbares Element seines Schadens darstellen können, insofern sie diese zwangsläufige Beschaffenheit aufweisen». B.3.3. Der Behandlungsunterschied zwischen einerseits dem Kläger oder der Zivilpartei, der beziehungsweise die das Honorar und die Kosten eines Rechtsanwalts in seinen beziehungsweise ihren Schaden aufnehmen kann, und andererseits dem Beklagten oder Angeklagten, der diese Möglichkeit nicht hat, beruht insofern, als er sich aus den Regeln über die zivilrechtliche Haftung ergibt, die in den Artikeln 1149, 1382 und 1383 des Zivilgesetzbuches festgelegt sind, auf einem relevanten Kriterium; wenn die Haftungsklage für begründet erklärt wird, steht es juristisch fest, dass der Beklagte einen Fehler begangen hat, während durch eine Entscheidung, mit der der Kläger oder die Zivilpartei abgewiesen wird, nicht nachgewiesen wird, dass sie einen Fehler begangen hätten. B.4.1. Die in den präjudiziellen Fragen aufgeworfenen Probleme reichen jedoch über den Bereich der zivilrechtlichen Haftung hinaus. Das Recht, sich an einen Richter zu wenden, betrifft sowohl die Freiheit, vor Gericht aufzutreten, als auch die Freiheit, sich zu verteidigen. Der Umstand, dass die Parteien sich hinsichtlich des juristischen Inhalts ihrer Verpflichtungen gegenüberstehen und sich daher an einen Richter wenden müssen, um ihre Streitigkeit zu klären, kann nicht als Fehler angesehen werden. So kann auch eine redliche Partei, die gutgläubig handelt, sich hinsichtlich des Umfangs ihrer Rechte irren. B.4.2. Artikel 6 Absatz 1 der Europäischen Menschenrechtskonvention garantiert jedem Rechtsunterworfenen das Recht auf ein faires Verfahren, was, um vor einem Rechtsprechungsorgan zu erscheinen, die Unterstützung durch einen Beistand beinhalten kann, wenn aus den Umständen der Rechtssache hervorgeht, dass es sehr unwahrscheinlich ist, dass die betroffene Person ihre eigene Sache ordnungsgemäß verteidigen kann (Europäischer Gerichtshof für Menschenrechte, Airey gegen Irland, 9. Oktober 1979). B.4.3. Das Recht auf Zugang zum Richter und der Grundsatz der Waffengleichheit beinhalten auch die Verpflichtung, ein Gleichgewicht zwischen den Verfahrensparteien zu gewährleisten und jeder Partei die Möglichkeit zu bieten, ihre Argumente geltend zu machen unter Umständen, die sie gegenüber der Gegenpartei nicht offensichtlich benachteiligen (Europäischer Gerichtshof für Menschenrechte, Dombo gegen Niederlande, 22. September 1993; Öçalan gegen Türkei, 12. März 2003; Yvon gegen Frankreich, 24. April 2003). B.4.4. Es obliegt dem Gesetzgeber, den allgemeinen Grundsätzen, wie dem Zugang zu einem Richter und der Waffengleichheit, eine konkrete Tragweite zu verleihen und festzulegen, in welchem Maße die Rückforderbarkeit des Honorars und der Kosten eines Rechtsanwalts dazu beitragen sollen. Es gehört jedoch zum Zuständigkeitsbereich des Hofes, ohne dass er an die Stelle des Gesetzgebers treten darf, zu prüfen, ob die verschiedenen Verfahrensparteien auf diskriminierende Weise behandelt werden. B.4.5. Für das Opfer einer rechtswidrigen Tat oder einer vertraglichen Fehlleistung kann es notwendig sein, sich an einen Richter zu wenden, wenn der Schadensverursacher seine Haftung anficht, und einen Rechtsanwalt in Anspruch zu nehmen, um seine Rechte vor Gericht zu verteidigen. Wenn jedoch der mutmaßlich Haftbare mit ernsthaften Argumenten seine Haftbarkeit oder die Höhe der geforderten Entschädigung anzufechten wünscht, kann die Ausübung seines Rechtes auf Verteidigung ebenfalls den Beistand durch einen Rechtsanwalt rechtfertigen. B.4.6. Die möglichen Kosten eines Gerichtsverfahrens können sowohl die Entscheidung, eine Klage einzureichen, als auch die Entscheidung, sich gegen eine Klage oder eine Beschuldigung zu wehren, beeinflussen. Die finanzielle Lage der einzelnen Verfahrensparteien kann in gleichem Maße durch das Honorar und die Kosten eines Rechtsanwalts erschwert werden. B.5.1. Beim heutigen Rechtsstand können die Verfahrensparteien nur eine Entschädigung für das Honorar und die Kosten ihres Rechtsanwalts erhalten, indem sie die in B.3 geprüften Behandlungsunterschiede auf sich nehmen. Auch wenn diese hinsichtlich der Regeln der zivilrechtlichen Haftung gerechtfertigt sind, entsprechen sie nicht den Erfordernissen eines fairen Verfahrens und der Waffengleichheit, da die Parteien auf ungleiche Weise das Risiko eines Verfahrens tragen. Ein Beklagter oder Angeklagter, der Recht erhält in einer gegen ihn gerichteten Haftungsforderung, ist somit Opfer einer Diskriminierung, insofern das Honorar und die Kosten eines Rechtsanwalts, die für seine Verteidigung notwendig sind, nicht dem Kläger oder der Zivilpartei, der beziehungsweise die Unrecht erhält, auferlegt werden. B.5.2. Dieser Behandlungsunterschied ergibt sich jedoch nicht aus den in den präjudiziellen Fragen erwähnten Artikeln des Zivilgesetzbuches. Er ist auf den Umstand zurückzuführen, dass es keine Bestimmungen gibt, die es den Richtern ermöglichen, der unterliegenden Partei das Honorar und die Kosten eines Rechtsanwalts aufzuerlegen.

8 34172 BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE B.6. Um diese Diskriminierung zu beenden, obliegt es dem Gesetzgeber zu beurteilen, auf welche Weise und in welchem Maße die Rückforderbarkeit des Honorars und der Kosten eines Rechtsanwalts organisiert werden sollen. Diese Rückforderbarkeit ist Gegenstand von Gesetzesbestimmungen unter anderem in den Niederlanden, Frankreich und Deutschland. Gemäß der Empfehlung des Ministerkomitees des Europarates Nr. R(81)7 über die Mittel zur Erleichterung des Zugangs zum Gericht muss nämlich, außer bei besonderen Umständen, die obsiegende Partei grundsätzlich von der unterliegenden Partei die Entschädigung ihrer Kosten erhalten - einschließlich des Honorars für den Rechtsanwalt -, die sie vernünftigerweise im Zusammenhang mit dem Gerichtsverfahren auf sich genommen hat. B.7. Aus den vorstehenden Erwägungen geht hervor, dass die Verfahrensparteien ohne vernünftige und zulässige Rechtfertigung auf unterschiedliche Weise behandelt werden, dass diese Diskriminierung jedoch nicht auf die Artikeln 1149, 1382 oder 1383 des Zivilgesetzbuches zurückzuführen ist, so dass die präjudiziellen Fragen verneinend zu beantworten sind. Aus diesen Gründen: Der Hof erkennt für Recht: - Das Nichtvorhandensein von Gesetzesbestimmungen, die es ermöglichen, das Honorar und die Kosten eines Rechtsanwalts der bei einer zivilrechtlichen Haftungsklage unterliegenden klagenden Partei oder Zivilpartei zur Last zu legen, verstößt gegen die Artikeln 10 und 11 der Verfassung in Verbindung mit Artikel 6 der Europäischen Menschenrechtskonvention. - Die Diskriminierung ist nicht auf die Artikeln 1149, 1382 und 1383 des Zivilgesetzbuches zurückzuführen. - Die präjudiziellen Fragen sind verneinend zu beantworten. Verkündet in niederländischer und französischer Sprache, gemäß Artikel 65 des Sondergesetzes vom 6. Januar 1989 über den Schiedshof, in der öffentlichen Sitzung vom 19. April Der Kanzler, Der Vorsitzende, (gez.) P.-Y. Dutilleux. (gez.) A. Arts. * COUR D ARBITRAGE Extrait de l arrêt n 60/2006 du 26 avril 2006 [2006/202082] Numéro du rôle : 3702 En cause : la question préjudicielle concernant les articles 1675/7, 1 er, 2 et 4, 1675/12, 1 er et 2, et 1675/13, 1 er, du Code judiciaire, insérés par la loi du 5 juillet 1998 relative au règlement collectif de dettes et à la possibilité de vente de gré àgré des biens immeubles saisis, posée par le Juge de paix du deuxième canton de Namur. La Cour d arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, J.-P. Snappe et E. Derycke, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. Melchior, après en avoir délibéré, rend l arrêt suivant : I. Objet de la question préjudicielle et procédure Par jugement du 26 avril 2005 en cause de la SA «Dexia, Société de crédit» contre J.P. Dumortier, dont l expédition est parvenue au greffe de la Cour d arbitrage le 12 mai 2005, le Juge de paix du deuxième canton de Namur a posé la question préjudicielle suivante : «En ce qu elles assurent une protection du débiteur bénéficiaire d un règlement collectif de dettes, notamment en ce qu ils permettent la naissance d une situation de concours entre les créanciers et la suspension du cours des intérêts (article 1675/7, 1 er ), la suspension des voies d exécution tendant au paiement d une somme d argent (article 1675/7, 2) jusqu au rejet, jusqu au terme ou jusqu à la révocation du règlement collectif de dettes (article 1675/7, 4), le report et le rééchelonnement du paiement des dettes en principal, intérêts et frais, la réduction des taux d intérêt conventionnel au taux d intérêt légal, la suspension, pour la durée du plan du règlement judiciaire, de l effet des sûretés réelles, sans que cette mesure ne puisse en compromettre l assiette, de même que la suspension de l effet des cessions de créance, la remise de dettes totale ou partielle des intérêts moratoires, indemnités et frais (article 1675/12, 1 er ), l allongement du délai de remboursement des contrats de crédit (article 1675/12, 2), la remise partielle de dettes (article 1675/13, 1 er ), les dispositions susvisées de la loi du 5 juillet 1998 relative au règlement collectif de dettes et à la possibilité de vente de gré àgré des biens immeubles saisis, lues ensemble ou séparément, ne violent-elles pas les articles 10 et 11 de la Constitution, en ce qu elles ne permettent en aucune manière au juge de faire bénéficier le conjoint ou l ex-conjoint du débiteur médié des mêmes mesures de protection, instaurant dès lors une discrimination injustifiée dans le sort de deux débiteurs tenus solidairement de la même dette?». III. En droit B.1. La Cour est interrogée sur le point de savoir si les articles 1675/7, 1 er, 2 et 4, 1675/12, 1 er et 2, et 1675/13, 1 er, du Code judiciaire violent les articles 10 et 11 de la Constitution en ce que la protection qu ils accordent au débiteur non commerçant surendetté ne s étend pas à son conjoint ou à son ex-conjoint tenu solidairement à la même dette. B.2. L article 19 de la loi du 13 décembre 2005 «portant des dispositions diverses relatives aux délais, à la requête contradictoire et à la procédureenrèglement collectif de dette» permet au juge de décharger en tout ou en partie les personnes physiques qui, à titre gratuit, se sont constituées sûreté personnelle d une personne qui sollicite le bénéfice d un règlement collectif de dettes. Quant à l article 7 de la même loi, il suspend les voies d exécution, à l égard de ces sûretés personnelles, jusqu à l homologation du plan amiable, jusqu au dépôt duprocès-verbal visé àl article 1675/11, 1 er, du Code judiciaire, ou jusqu au rejet du plan. Cette loi a été publiée aumoniteur belge du 21 décembre Ce n est pas à la Cour mais au juge a quo qu il appartient d examiner si la loi nouvelle peut ou non avoir une incidence sur le litige qui lui est soumis et si, en raison de cet élément, la question qu il a posée est encore pertinente.

Numéro du rôle : 4767 et 4788. Arrêt n 53/2010 du 6 mai 2010 A R R E T

Numéro du rôle : 4767 et 4788. Arrêt n 53/2010 du 6 mai 2010 A R R E T Numéro du rôle : 4767 et 4788 Arrêt n 53/2010 du 6 mai 2010 A R R E T En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 162bis du Code d'instruction criminelle, tel qu'il a été inséré par l'article

Plus en détail

Numéros du rôle : 4381, 4425 et 4454. Arrêt n 137/2008 du 21 octobre 2008 A R R E T

Numéros du rôle : 4381, 4425 et 4454. Arrêt n 137/2008 du 21 octobre 2008 A R R E T Numéros du rôle : 4381, 4425 et 4454 Arrêt n 137/2008 du 21 octobre 2008 A R R E T En cause : les questions préjudicielles relatives à l article 1258 du Code judiciaire, tel qu il a été remplacé par l

Plus en détail

Instantie. Onderwerp. Datum

Instantie. Onderwerp. Datum Instantie Hof van Beroep te Luik Onderwerp Assurance. Garantie R.C. après livraison. Contrat. Mauvaise exécution du contrat. L'obligation de délivrance n'est pas couverte par la garantie souscrite auprès

Plus en détail

Numéro du rôle : 4489. Arrêt n 48/2009 du 11 mars 2009 A R R E T

Numéro du rôle : 4489. Arrêt n 48/2009 du 11 mars 2009 A R R E T Numéro du rôle : 4489 Arrêt n 48/2009 du 11 mars 2009 A R R E T En cause : la question préjudicielle relative à l article 10, alinéa 2, de la loi du 12 avril 1965 concernant la protection de la rémunération

Plus en détail

Numéro du rôle : 5263. Arrêt n 151/2012 du 13 décembre 2012 A R R E T

Numéro du rôle : 5263. Arrêt n 151/2012 du 13 décembre 2012 A R R E T Numéro du rôle : 5263 Arrêt n 151/2012 du 13 décembre 2012 A R R E T En cause : la question préjudicielle relative à l article 334 de la loi-programme du 27 décembre 2004, tel qu il a été modifié par l

Plus en détail

Numéro du rôle : 4936. Arrêt n 21/2011 du 3 février 2011 A R R E T

Numéro du rôle : 4936. Arrêt n 21/2011 du 3 février 2011 A R R E T Numéro du rôle : 4936 Arrêt n 21/2011 du 3 février 2011 A R R E T En cause : la question préjudicielle concernant l article 19bis-11, 2, de la loi du 21 novembre 1989 relative à l assurance obligatoire

Plus en détail

Instelling. Onderwerp. Datum

Instelling. Onderwerp. Datum Instelling Hof van Cassatie Onderwerp Curator. Hypothecaire inschrijving namens de gezamenlijke schuldeisers Datum 2 mei 2013 Copyright and disclaimer De inhoud van dit document kan onderworpen zijn aan

Plus en détail

Numéro du rôle : 2186. Arrêt n 121/2002 du 3 juillet 2002 A R R E T

Numéro du rôle : 2186. Arrêt n 121/2002 du 3 juillet 2002 A R R E T Numéro du rôle : 2186 Arrêt n 121/2002 du 3 juillet 2002 A R R E T En cause : la question préjudicielle concernant l article 29bis de la loi du 21 novembre 1989 relative à l assurance obligatoire de la

Plus en détail

Numéro du rôle : 4991. Arrêt n 108/2011 du 16 juin 2011 A R R E T

Numéro du rôle : 4991. Arrêt n 108/2011 du 16 juin 2011 A R R E T Numéro du rôle : 4991 Arrêt n 108/2011 du 16 juin 2011 A R R E T En cause : la question préjudicielle relative à l article 41 de la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d assurance terrestre, posée par le

Plus en détail

Instelling. Onderwerp. Datum

Instelling. Onderwerp. Datum Instelling Arbeidshof te Bergen Onderwerp Contrats de travail. Réglementation générale. Diminution des prestations de travail pour raisons médicales. Assiette de calcul de l'indemnité de rupture Datum

Plus en détail

Réserve Personnelle. Persönliche Reserve. Emprunter et épargner en fonction de vos besoins. Leihen und sparen je nach Bedarf

Réserve Personnelle. Persönliche Reserve. Emprunter et épargner en fonction de vos besoins. Leihen und sparen je nach Bedarf crédit épargne Réserve Personnelle Emprunter et épargner en fonction de vos besoins Persönliche Reserve Leihen und sparen je nach Bedarf Réserve Personnelle Vous voulez disposer à tout moment des moyens

Plus en détail

Wie können meine Abschlüsse in Frankreich anerkannt werden?

Wie können meine Abschlüsse in Frankreich anerkannt werden? Wie können meine Abschlüsse in Frankreich anerkannt werden? Trotz der mittlerweile in Kraft getretenen europäischen Regelungen der beruflichen Anerkennung von Ausbildungen und Hochschuldiplomen, liegt

Plus en détail

Instantie. Onderwerp. Datum

Instantie. Onderwerp. Datum Instantie Hof van Cassatie Onderwerp Consumentenkrediet. Kredietovereenkomst Datum 7 januari 2008 Copyright and disclaimer Gelieve er nota van te nemen dat de inhoud van dit document onderworpen kan zijn

Plus en détail

Numéro du rôle : 4315. Arrêt n 136/2008 du 21 octobre 2008 A R R E T

Numéro du rôle : 4315. Arrêt n 136/2008 du 21 octobre 2008 A R R E T Numéro du rôle : 4315 Arrêt n 136/2008 du 21 octobre 2008 A R R E T En cause : la question préjudicielle concernant l article 118, alinéa 2, de la loi relative à l assurance obligatoire soins de santé

Plus en détail

Instelling. Onderwerp. Datum

Instelling. Onderwerp. Datum Instelling Hof van Cassatie Onderwerp Wet 21 november 1989. Artikel 29bis. Slachtoffer. Zwakke weggebruiker volledig aansprakelijk voor het ongeval. Rechthebbenden. Gevolgschade. Vergoeding. Verzekeraar

Plus en détail

Instantie. Onderwerp. Datum

Instantie. Onderwerp. Datum Instantie Hof van Cassatie Onderwerp Landverzekering. Overeenkomst. Verschillende risico's. Verzwijging of onjuiste mededeling. Nietigheid. Datum 9 juni 2006 Copyright and disclaimer Gelieve er nota van

Plus en détail

Numéro du rôle : 3717. Arrêt n 36/2006 du 1er mars 2006 A R R E T

Numéro du rôle : 3717. Arrêt n 36/2006 du 1er mars 2006 A R R E T Numéro du rôle : 3717 Arrêt n 36/2006 du 1er mars 2006 A R R E T En cause : la question préjudicielle relative aux articles 147, 148, 149 et 152 du Code des droits de succession, posée par le Tribunal

Plus en détail

Instantie. Onderwerp. Datum

Instantie. Onderwerp. Datum Instantie Hof van Cassatie Onderwerp Art.341 WIB 1992. Indiciaire aanslag. Inlichtingen door de belastingplichtige verstrekt in antwoord op een vraag om inlichtingen omtrent zijn privéleven. Datum 4 januari

Plus en détail

84576 BELGISCH STAATSBLAD 05.11.2014 MONITEUR BELGE

84576 BELGISCH STAATSBLAD 05.11.2014 MONITEUR BELGE 84576 BELGISCH STAATSBLAD 05.11.2014 MONITEUR BELGE COUR CONSTITUTIONNELLE [2014/206462] Extrait de l arrêt n 125/2014 du 19 septembre 2014 Numéro du rôle : 5714 En cause : les questions préjudicielles

Plus en détail

Ik zie, ik zie SPELREGELS. Inhoud: 50 Kaarten

Ik zie, ik zie SPELREGELS. Inhoud: 50 Kaarten Ik zie, ik zie Inhoud: 50 Kaarten SPELREGELS Doel van het spel: Zoveel mogelijk kaarten verzamelen door als eerste de voorwerpen te zien of te raden die op de kaarten staan afgebeeld. Het spel voor onderweg:

Plus en détail

AVIS OFFICIELS OFFICIELE BERICHTEN

AVIS OFFICIELS OFFICIELE BERICHTEN 38592 MONITEUR BELGE 02.09.2005 BELGISCH STAATSBLAD AVIS OFFICIELS OFFICIELE BERICHTEN COUR D ARBITRAGE Extrait de l arrêt n 130/2005 du 19 juillet 2005 [2005/202264] Numéro du rôle : 3020 En cause : les

Plus en détail

printed by www.klv.ch

printed by www.klv.ch Zentralkommission für die Lehrabschlussprüfungen des Verkaufspersonals im Detailhandel Lehrabschlussprüfungen für Detailhandelsangestellte 2006 Französisch Leseverständnis und gelenkte Sprachproduktion

Plus en détail

Numéro du rôle : 3484. Arrêt n 181/2005 du 7 décembre 2005 A R R E T

Numéro du rôle : 3484. Arrêt n 181/2005 du 7 décembre 2005 A R R E T Numéro du rôle : 3484 Arrêt n 181/2005 du 7 décembre 2005 A R R E T En cause : la question préjudicielle relative à l article 50 du Code des droits de succession, posée par le Tribunal de première instance

Plus en détail

Numéro du rôle : 5755. Arrêt n 167/2014 du 13 novembre 2014 A R R E T

Numéro du rôle : 5755. Arrêt n 167/2014 du 13 novembre 2014 A R R E T Numéro du rôle : 5755 Arrêt n 167/2014 du 13 novembre 2014 A R R E T En cause : les questions préjudicielles relatives à l article 31 des lois sur le Conseil d Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, posées

Plus en détail

Numéro du rôle : 4299. Arrêt n 127/2008 du 1er septembre 2008 A R R E T

Numéro du rôle : 4299. Arrêt n 127/2008 du 1er septembre 2008 A R R E T Numéro du rôle : 4299 Arrêt n 127/2008 du 1er septembre 2008 A R R E T En cause : la question préjudicielle relative à l article 75, 3, du Code des impôts sur les revenus 1992, posée par le Tribunal de

Plus en détail

RESULTATS DE L OFFRE PUBLIQUE D AQUISITION OBLIGATOIRE EN ESPECES - OFFRE DE REPRISE

RESULTATS DE L OFFRE PUBLIQUE D AQUISITION OBLIGATOIRE EN ESPECES - OFFRE DE REPRISE CORPORATE EVENT NOTICE: RESULTATS DE L OFFRE PUBLIQUE D AQUISITION OBLIGATOIRE EN ESPECES - OFFRE DE REPRISE MGT CONSULT.LIST BROKING SVCES PLACE: Brussels AVIS N : BRX_20140106_00008_FRM DATE: 06/01/2014

Plus en détail

BENELUX ~ A 2004/4/11 COUR DE JUSTICE GERECHTSHOF. ARRET du 24 octobre 2005. En cause. Etat belge. contre. De La Fuente

BENELUX ~ A 2004/4/11 COUR DE JUSTICE GERECHTSHOF. ARRET du 24 octobre 2005. En cause. Etat belge. contre. De La Fuente COUR DE JUSTICE BENELUX GERECHTSHOF ~ A 2004/4/11 ARRET du 24 octobre 2005 En cause Etat belge contre De La Fuente Langue de la procédure : le français ARREST van 24 oktober 2005 Inzake Belgische Staat

Plus en détail

Numéro du rôle : 5020. Arrêt n 131/2011 du 14 juillet 2011 A R R E T

Numéro du rôle : 5020. Arrêt n 131/2011 du 14 juillet 2011 A R R E T Numéro du rôle : 5020 Arrêt n 131/2011 du 14 juillet 2011 A R R E T En cause : la question préjudicielle concernant les articles 55 et 55bis des lois relatives à la police de la circulation routière, coordonnées

Plus en détail

Conférence de l Arson club du 16 avril 2008 sur la répétibilité des honoraires de l avocat (loi du 21/4/2007).

Conférence de l Arson club du 16 avril 2008 sur la répétibilité des honoraires de l avocat (loi du 21/4/2007). Conférence de l Arson club du 16 avril 2008 sur la répétibilité des honoraires de l avocat (loi du 21/4/2007). 1. Le contexte historique Notre Cour de Cassation a longuement considéré que les frais et

Plus en détail

Agent immobilier Syndic d'immeuble Commerçant Vastgoedmakelaar Syndicus van een onroerend goed Handelaar

Agent immobilier Syndic d'immeuble Commerçant Vastgoedmakelaar Syndicus van een onroerend goed Handelaar I. Droit commercial en général Algemeen handelsrecht Bruxelles (9me ch.) 24 avril 2014 R.G. : 2013/AR/1671 Mme M.-F. Carlier, M. H. Mackelbert et Mme C. Heilporn, conseillers, M.P. : M. C. Reineson, substitut

Plus en détail

Behandlung von in- und ausländischem Falschgeld (in Kurs stehende Banknoten und Münzen)

Behandlung von in- und ausländischem Falschgeld (in Kurs stehende Banknoten und Münzen) März 2007 Behandlung von Falschgeld und falschen Edelmetall-Münzen und -Barren Traitement de la fausse monnaie, des fausses pièces de monnaie et des faux lingots en métal précieux Behandlung von in- und

Plus en détail

Numéro du rôle : 5866. Arrêt n 62/2015 du 21 mai 2015 A R R E T

Numéro du rôle : 5866. Arrêt n 62/2015 du 21 mai 2015 A R R E T Numéro du rôle : 5866 Arrêt n 62/2015 du 21 mai 2015 A R R E T En cause : les questions préjudicielles relatives à l article 46, 1er, 7, de la loi du 10 avril 1971 sur les accidents du travail, lu ou non

Plus en détail

Numéros du rôle : 4527, 4528 et 4529. Arrêt n 57/2009 du 19 mars 2009 A R R E T

Numéros du rôle : 4527, 4528 et 4529. Arrêt n 57/2009 du 19 mars 2009 A R R E T Numéros du rôle : 4527, 4528 et 4529 Arrêt n 57/2009 du 19 mars 2009 A R R E T En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 79bis à 79octies du décret de la Communauté française du 31

Plus en détail

OFFICIELE BERICHTEN AVIS OFFICIELS

OFFICIELE BERICHTEN AVIS OFFICIELS 7885 OFFICIELE BERICHTEN AVIS OFFICIELS COUR D ARBITRAGE [2006/200367] Extrait de l arrêt n 21/2006 du 1 er février 2006 Numéro du rôle : 3697 En cause : le recours en annulation du décret de la Communauté

Plus en détail

FICHE N 8 - LES ACTIONS EN RECOUVREMENT DES CHARGES DE COPROPRIETE

FICHE N 8 - LES ACTIONS EN RECOUVREMENT DES CHARGES DE COPROPRIETE FICHE N 8 - LES ACTIONS EN RECOUVREMENT DES CHARGES DE COPROPRIETE A QUI INCOMBE LE RECOUVREMENT DES CHARGES? Le rôle du syndic : Le non-paiement des charges par un ou plusieurs copropriétaires oblige

Plus en détail

Technische Specificaties / Technical Specifications / Technische Daten / Spécifications Technique

Technische Specificaties / Technical Specifications / Technische Daten / Spécifications Technique Technische Specificaties / Technical Specifications / Technische Daten / Spécifications Technique Technische data, Technical data, Technische Daten, Spécifications technique 11-R/50-1 11-R/60-2 11-R/71-3

Plus en détail

Cour de cassation de Belgique

Cour de cassation de Belgique 21 MAI 2010 C.09.0340.F/1 Cour de cassation de Belgique Arrêt N C.09.0340.F C. A., demandeur en cassation, représenté par Maître Pierre Van Ommeslaghe, avocat à la Cour de cassation, dont le cabinet est

Plus en détail

Numéro du rôle : 1983. Arrêt n 147/2001 du 20 novembre 2001 A R R E T

Numéro du rôle : 1983. Arrêt n 147/2001 du 20 novembre 2001 A R R E T Numéro du rôle : 1983 Arrêt n 147/2001 du 20 novembre 2001 A R R E T En cause : la question préjudicielle concernant l article 4, 1er, de la loi du 1er juillet 1956 relative à l'assurance obligatoire de

Plus en détail

Loi sur le Tribunal fédéral des brevets

Loi sur le Tribunal fédéral des brevets Loi sur le Tribunal fédéral des brevets (LTFB) 173.41 du 20 mars 2009 (Etat le 1 er mars 2010) L Assemblée fédérale de la Confédération suisse, vu l art.191a, al. 3, de la Constitution 1, vu le message

Plus en détail

SWISS MASTER SERIES D YVERDON-LES BAINS les 30 avril, 1er et 2 mai 2010. Exclusivement par Internet sur le site de Swiss Badminton

SWISS MASTER SERIES D YVERDON-LES BAINS les 30 avril, 1er et 2 mai 2010. Exclusivement par Internet sur le site de Swiss Badminton -2- SWISS MASTER SERIES D YVERDON-LES BAINS les 30 avril, 1er et 2 mai 2010 Organisateur Directeur du tournoi Badminton Club Yverdon-les-Bains, www.badmintonyverdon.ch Rosalba Dumartheray, 078 711 66 92,

Plus en détail

Huissiers de justice et recouvrement amiable Mode d emploi des lettres type n 60, 61, 62, 63,64

Huissiers de justice et recouvrement amiable Mode d emploi des lettres type n 60, 61, 62, 63,64 Huissiers de justice et recouvrement amiable Mode d emploi des lettres type n 60, 61, 62, 63,64 Centre d Appui - Médiation de Dettes asbl Mise à jour réalisée par Anne Defossez et Philippe Watteyne septembre

Plus en détail

CAMPING SITES ET PAYSAGES ETANG DE BAZANGE CAMPING SITES ET PAYSAGES ETANG DE BAZANGE CONDITIONS GENERALES DE VENTE :

CAMPING SITES ET PAYSAGES ETANG DE BAZANGE CAMPING SITES ET PAYSAGES ETANG DE BAZANGE CONDITIONS GENERALES DE VENTE : Version Fr CAMPING SITES ET PAYSAGES ETANG DE BAZANGE CONDITIONS GENERALES DE VENTE : EMPLACEMENTS Version NL CAMPING SITES ET PAYSAGES ETANG DE BAZANGE RESERVERINGSVOORWAARDEN PLAATSEN Le camping accepte

Plus en détail

Französisch. Hören (B1) HUM 8. Mai 2015. Korrekturheft. Standardisierte kompetenzorientierte schriftliche Reifeprüfung / Reife- und Diplomprüfung

Französisch. Hören (B1) HUM 8. Mai 2015. Korrekturheft. Standardisierte kompetenzorientierte schriftliche Reifeprüfung / Reife- und Diplomprüfung Standardisierte kompetenzorientierte schriftliche Reifeprüfung / Reife- und Diplomprüfung HUM 8. Mai 01 Französisch Hören (B1) Korrekturheft Hinweise zur Korrektur Bei der Korrektur werden ausschließlich

Plus en détail

WIFI À BORD WIFI aan BOORD WLan an BORD WIFI On BOaRD

WIFI À BORD WIFI aan BOORD WLan an BORD WIFI On BOaRD WIFI À BORD WiFi aan boord WLAN an Bord WIFI on Board Avec Thalys, surfez sans frontières FR Première étape de la métamorphose de Thalys, le WiFi à bord vous permet de rester connecté, selon vos besoins

Plus en détail

LA DÉCISION D'URGENCE PROPOS INTRODUCTIFS

LA DÉCISION D'URGENCE PROPOS INTRODUCTIFS LA DÉCISION D'URGENCE PROPOS INTRODUCTIFS L exécution d un chantier ou d une prestation de service sur une période relativement longue conduit quasi-inévitablement à des divergences de points de vue entre

Plus en détail

La Justice et vous. Les acteurs de la Justice. Les institutions. S informer. Justice pratique. Vous êtes victime. Ministère de la Justice

La Justice et vous. Les acteurs de la Justice. Les institutions. S informer. Justice pratique. Vous êtes victime. Ministère de la Justice La Justice et vous Les acteurs de la Justice Les institutions S informer Justice pratique Ministère de la Justice Vous êtes victime Vous pouvez, en tant que victime d une infraction, déposer une plainte

Plus en détail

Numéro du rôle : 2984. Arrêt n 118/2005 du 30 juin 2005 A R R E T

Numéro du rôle : 2984. Arrêt n 118/2005 du 30 juin 2005 A R R E T Numéro du rôle : 2984 Arrêt n 118/2005 du 30 juin 2005 A R R E T En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 145 5 du Code des impôts sur les revenus 1992 et aux articles 2 et 3 de la

Plus en détail

LE NOUVEAU REGIME DE RESPONSABILITE POUR LE PERSONNEL DES SERVICES PUBLICS. Avant l entrée en vigueur de la loi du 10 février 2003

LE NOUVEAU REGIME DE RESPONSABILITE POUR LE PERSONNEL DES SERVICES PUBLICS. Avant l entrée en vigueur de la loi du 10 février 2003 LE NOUVEAU REGIME DE RESPONSABILITE POUR LE PERSONNEL DES SERVICES PUBLICS Il n y a pas que des malheurs et des misères qui attendent le lecteur du Moniteur. Cette fois-ci, les nouvelles sont bonnes, et

Plus en détail

INSTALLING THE DRIVER (WINDOWS 7)

INSTALLING THE DRIVER (WINDOWS 7) INSTALLING THE DRIVER (WINDOWS 7) Download the K8101_setup file here: http://www.velleman.eu/downloads/files/downloads/k8101_setup.zip Unpack the download and install the software. The driver for the K8101

Plus en détail

Auteur. Onderwerp. Datum

Auteur. Onderwerp. Datum Auteur Elegis Technologies de l information et de communication www.elegis.be Onderwerp Liens commerciaux abusifs sur Internet Datum Novembre et décembre 2007 Copyright and disclaimer Gelieve er nota van

Plus en détail

Parcage. Bases légales. Office des ponts et chaussées du canton de Berne. Tiefbauamt des Kantons Bern. Bau-, Verkehrsund Energiedirektion

Parcage. Bases légales. Office des ponts et chaussées du canton de Berne. Tiefbauamt des Kantons Bern. Bau-, Verkehrsund Energiedirektion Tiefbauamt des Kantons Bern Bau-, Verkehrsund Energiedirektion Office des ponts et chaussées du canton de Berne Direction des travaux publics, des transports et de l'énergie Tâches spéciales Technique

Plus en détail

Numéro du rôle : 1333. Arrêt n 54/99 du 26 mai 1999 A R R E T

Numéro du rôle : 1333. Arrêt n 54/99 du 26 mai 1999 A R R E T Numéro du rôle : 1333 Arrêt n 54/99 du 26 mai 1999 A R R E T En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 127, 128 et 148, 3, de la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d assurance terrestre,

Plus en détail

Auteur. Onderwerp. Datum

Auteur. Onderwerp. Datum Auteur Elegis - Banque & Finance www.elegis.be Onderwerp Résiliation abusive d un compte Carpa Datum 15 mars 2007 Copyright and disclaimer Gelieve er nota van te nemen dat de inhoud van dit document onderworpen

Plus en détail

INTRANET: outil de Knowledge management au sein de l entreprise

INTRANET: outil de Knowledge management au sein de l entreprise ARIEL RICHARD-ARLAUD INTRANET: outil de Knowledge management au sein de l entreprise Ariel Richard-Arlaud I. Le Knowledge management L avènement de la technologie INTERNET bouleverse les habitudes et mentalités:

Plus en détail

A R R E T. En cause : la question préjudicielle relative à l article 1907bis du Code civil, posée par la Cour d appel de Bruxelles.

A R R E T. En cause : la question préjudicielle relative à l article 1907bis du Code civil, posée par la Cour d appel de Bruxelles. Numéro du rôle : 5501 Arrêt n 119/2013 du 7 août 2013 A R R E T En cause : la question préjudicielle relative à l article 1907bis du Code civil, posée par la Cour d appel de Bruxelles. La Cour constitutionnelle,

Plus en détail

Medienmitteilung zur Konferenz Opendata.ch 2015 am 1. Juli an der Universität Bern

Medienmitteilung zur Konferenz Opendata.ch 2015 am 1. Juli an der Universität Bern Opendata.ch info@opendata.ch 8000 Zürich 7. Juni 2015 Medienmitteilung zur Konferenz Opendata.ch 2015 am 1. Juli an der Universität Bern Communiqué de presse à propos de la conférence Opendata.ch/2015

Plus en détail

visit our website www.belgavoka.be

visit our website www.belgavoka.be visit our website www.belgavoka.be Belgavoka est un réseau d'avocats, représenté dans chacun des 27 arrondissements judiciaires belges et au Grand-Duché de Luxembourg (voir verso de ce dépliant). Le réseau

Plus en détail

I. OUVERTURE D UNE PROCEDURE COLLECTIVE SUR ASSIGNATION DU CREANCIER

I. OUVERTURE D UNE PROCEDURE COLLECTIVE SUR ASSIGNATION DU CREANCIER DROITS DES CREANCIERS 23/07/2012 Lorsqu une entreprise éprouve des difficultés financières telles qu elle se trouve en état de cessation des paiements, il y a lieu d ouvrir une procédure judiciaire. Cette

Plus en détail

Mediacast Setup. Mediacasting from UPnP compatible devices

Mediacast Setup. Mediacasting from UPnP compatible devices Models: dgimd13 Mediacast Setup Mediacasting from UPnP compatible devices Please read these instructions carefully prior to installation Important Note: This procedure was written in conjunction with an

Plus en détail

Rôle n 2004-6775-A - Exercices d imposition 2001 et 2002. Intérêts sur un compte courant créditeur et requalification en dividendes

Rôle n 2004-6775-A - Exercices d imposition 2001 et 2002. Intérêts sur un compte courant créditeur et requalification en dividendes Tribunal de première instance de Bruxelles Jugement du 8 juin 2005 Rôle n 2004-6775-A - Exercices d imposition 2001 et 2002 Intérêts sur un compte courant créditeur et requalification en dividendes Arrêt

Plus en détail

COMMUNAUTE FRANÇAISE FRANSE GEMEENSCHAP

COMMUNAUTE FRANÇAISE FRANSE GEMEENSCHAP 41779 COMMUNAUTE FRANÇAISE FRANSE GEMEENSCHAP F. 2008 2668 MINISTERE DE LA COMMUNAUTE FRANÇAISE [C 2008/29369] 13 JUIN 2008. Arrêté du Gouvernement de la Communauté française déterminant les modèles des

Plus en détail

DÉPÔT À TAUX FIXE FESTGELDKONTO MIT FESTEM ZINSSATZ FIXED RATE DEPOSIT

DÉPÔT À TAUX FIXE FESTGELDKONTO MIT FESTEM ZINSSATZ FIXED RATE DEPOSIT DÉPÔT À TAUX FIXE FESTGELDKONTO MIT FESTEM ZINSSATZ FIXED RATE DEPOSIT UN PLACEMENT SÛR À RENDEMENT GARANTI! Le Dépôt à taux fixe est un placement à durée déterminée sans risque, qui n est pas soumis à

Plus en détail

Défaillances de sécurité importantes dans le domaine informatique

Défaillances de sécurité importantes dans le domaine informatique 3 Défaillances de sécurité importantes dans le domaine informatique DÉCISION de l Autorité fédérale de surveillance des marchés financiers FINMA du ( ) 68 BULLETIN 4/2013 FINMA Organisation administrative

Plus en détail

COUR DU TRAVAIL DE LIEGE Section de Liège. ARRÊT Audience publique du 17 décembre 2008 AH/SC

COUR DU TRAVAIL DE LIEGE Section de Liège. ARRÊT Audience publique du 17 décembre 2008 AH/SC N D'ORDRE Rép. :2063 * AIDE SOCIALE AIDE FINANCIÈRE DEMANDEE POUR ACQUERIR UN MATÉRIEL INFORMATIQUE ET UNE LIAISON INTERNET NOTION DE DIGNITE HUMAINE NOTION D ETAT DE BESOIN - AH/SC COUR DU TRAVAIL DE

Plus en détail

copie non corrigée A R R E T

copie non corrigée A R R E T Numéro du rôle : 5008 Arrêt n 125/2011 du 7 juillet 2011 A R R E T En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 52, 1er, 59, 70 et 82 de la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats

Plus en détail

PROTECTION DES DROITS DU TRADUCTEUR ET DE L INTERPRETE

PROTECTION DES DROITS DU TRADUCTEUR ET DE L INTERPRETE PROTECTION DES DROITS DU TRADUCTEUR ET DE L INTERPRETE Le traducteur ou l interprète non salarié doit en permanence veiller à la préservation de ses droits tant dans l établissement de sa relation avec

Plus en détail

Gebruiksaanwijzing (NL/B) Installationsanleitung (D/A/CH) Manuel d utilisation (FR/B/CH) Installation guide (UK/INT) tiptel 112 USB handset

Gebruiksaanwijzing (NL/B) Installationsanleitung (D/A/CH) Manuel d utilisation (FR/B/CH) Installation guide (UK/INT) tiptel 112 USB handset Gebruiksaanwijzing (NL/B) Installationsanleitung (D/A/CH) Manuel d utilisation (FR/B/CH) Installation guide (UK/INT) tiptel 112 USB handset ...nl...4...d...6...f...8.eng...10 3 nl 1 2 Bedieningselementen

Plus en détail

Une saisie européenne des avoirs bancaires Éléments de procédure

Une saisie européenne des avoirs bancaires Éléments de procédure Une saisie européenne des avoirs bancaires Éléments de procédure Ce projet est cofinancé par l Union européenne 2 Europe Une saisie européenne des avoirs bancaires Éléments de procédure Prise de position

Plus en détail

ALGEMENE VOORWAARDEN. van: The Audio Specialists B.V., tevens handelend onder de naam: Midas Consoles Benelux, hierna te noemen TAS

ALGEMENE VOORWAARDEN. van: The Audio Specialists B.V., tevens handelend onder de naam: Midas Consoles Benelux, hierna te noemen TAS ALGEMENE VOORWAARDEN van: The Audio Specialists B.V., tevens handelend onder de naam: Midas Consoles Benelux, hierna te noemen TAS Toepasselijkheid 1. Deze algemene voorwaarden zijn van toepassing op alle,

Plus en détail

REPUBLIQUE FRANCAISE AU NOM DU PEUPLE FRANCAIS

REPUBLIQUE FRANCAISE AU NOM DU PEUPLE FRANCAIS Le : 04/03/2009 Cour d appel de Paris ct0151 Audience publique du 7 décembre 2007 N de RG: 07/06272 Publié par le service de documentation de la Cour de cassation REPUBLIQUE FRANCAISE AU NOM DU PEUPLE

Plus en détail

CONDITIONS D IDT FINANCIAL SERVICES POUR LES CARTES PRÉPAYÉES PROGRAMME XXIMO MOBILITY CARD BELGIQUE

CONDITIONS D IDT FINANCIAL SERVICES POUR LES CARTES PRÉPAYÉES PROGRAMME XXIMO MOBILITY CARD BELGIQUE CONDITIONS D IDT FINANCIAL SERVICES POUR LES CARTES PRÉPAYÉES PROGRAMME XXIMO MOBILITY CARD BELGIQUE Conditions relatives aux cartes Les présentes Conditions relatives aux cartes sont d application sur

Plus en détail

Informatique pour Scientifiques I

Informatique pour Scientifiques I Informatique pour Scientifiques I Cours 6. - Introduction à la programmation - Elements de programmation dans Mathematica 28-11-06 Dr. Jean Hennebert 1 Plan Objectifs de ce cours: 1. Qu est-ce que la programmation?

Plus en détail

INSTALLING THE DRIVER (WINDOWS 7)

INSTALLING THE DRIVER (WINDOWS 7) INSTALLING THE DRIVER (WINDOWS 7) Download the CubeAnimator 1.0 for Windows packet here: http://www.velleman.eu/support/downloads/?code=mk193 Unpack the download and install the software. The driver for

Plus en détail

SENTENCE ARBITRALE DU COLLEGE ARBITRAL DE LA COMMISSION DE LITIGES VOYAGES

SENTENCE ARBITRALE DU COLLEGE ARBITRAL DE LA COMMISSION DE LITIGES VOYAGES SENTENCE ARBITRALE DU COLLEGE ARBITRAL DE LA COMMISSION DE LITIGES VOYAGES AUDIENCE DU 17 juin 2008 En cause de : Monsieur A et Madame B, domiciliés à xxx, Demandeurs absents à l audience, mais dûment

Plus en détail

CCS Cannister Cabinet System. ATDPS + I-rolly Automatic Tablet Dispensing & Packaging System A maximum of 12 ATDPS s can run a single database server

CCS Cannister Cabinet System. ATDPS + I-rolly Automatic Tablet Dispensing & Packaging System A maximum of 12 ATDPS s can run a single database server Import OCS file Order Carrier System file Barcode scanner GS1 compatible CCS Cannister Cabinet System RFID Radio Frequency Identification Clearance level login and user activity registration STS hardware

Plus en détail

comparante par Maître MILLIARD, avocat au barreau de NOUMÉA,

comparante par Maître MILLIARD, avocat au barreau de NOUMÉA, TRIBUNAL DU TRAVAIL DE NOUMÉA N 06/00232 Président : M. THIBAULT RÉPUBLIQUE FRANÇAISE AU NOM DU PEUPLE FRANÇAIS Greffier : Brigitte LAPORTE Jugement du 20 Avril 2007 PARTIES EN CAUSE : DEMANDERESSE : -

Plus en détail

NOTE DE SERVICE / DIENSTNOTA Date / Datum : 03/11/2008 n / nr. CD/LABO/256096

NOTE DE SERVICE / DIENSTNOTA Date / Datum : 03/11/2008 n / nr. CD/LABO/256096 Agence fédérale pour la Sécurité de la Chaîne alimentaire Administration des Laboratoires CA-Botanique Food Safety Center Boulevard du Jardin botanique 55 B-1000 Bruxelles Tél. 02 211 87 27 - Fax 02 211

Plus en détail

Audience publique de la Cour de cassation du Grand-Duché de Luxembourg du jeudi, premier décembre deux mille onze.

Audience publique de la Cour de cassation du Grand-Duché de Luxembourg du jeudi, premier décembre deux mille onze. N 66 / 11. du 1.12.2011. Numéro 2897 du registre. Audience publique de la Cour de cassation du Grand-Duché de Luxembourg du jeudi, premier décembre deux mille onze. Composition: Marie-Paule ENGEL, présidente

Plus en détail

Réponses aux questions

Réponses aux questions Concours de projets d aménagement urbain Place des Augustins à Genève Prix Evariste Mertens 2014 Réponses aux questions Les questions sont retranscrites ici telles qu elles ont été posées, c est à dire

Plus en détail

Lesseuils en Belgique pour un revenu minimum adéquat et accessible. Elke Vandermeerschen & Jonathan Devillers (BAPN)

Lesseuils en Belgique pour un revenu minimum adéquat et accessible. Elke Vandermeerschen & Jonathan Devillers (BAPN) Lesseuils en Belgique pour un revenu minimum adéquat et accessible. Elke Vandermeerschen & Jonathan Devillers (BAPN) Les seuils en Belgique pour un revenu minimum adéquat ét accessible 0: Revenu Minimum:

Plus en détail

REGIMES MATRIMONIAUX

REGIMES MATRIMONIAUX REGIMES MATRIMONIAUX Le sujet est vaste et complexe. L exposé se limitera au rappel des règles essentielles et à l examen des problèmes les plus fréquemment rencontrés. Un rappel : il existe un régime

Plus en détail

CONTENTIEUX JUDICIAIRE DU PERMIS DE CONSTRUIRE

CONTENTIEUX JUDICIAIRE DU PERMIS DE CONSTRUIRE II. CONTENTIEUX JUDICIAIRE DU PERMIS DE CONSTRUIRE Il convient de rappeler que le permis de construire est un acte administratif individuel. Il ne peut pas être apprécié ni interprété par un Tribunal civil.

Plus en détail

ist illegal. die ohne geregelten Aufenthalt in der Schweiz leben. Aucune Une campagne concernant toute la Suisse

ist illegal. die ohne geregelten Aufenthalt in der Schweiz leben. Aucune Une campagne concernant toute la Suisse Keine Eine gesamtschweizerische Kampagne Hausarbeiterin für die Rechte von Hausarbeiterinnen, ist illegal. die ohne geregelten Aufenthalt in der Schweiz leben. Aucune Une campagne concernant toute la Suisse

Plus en détail

Procédure pénale. Thèmes abordés : Procédure par contumace/ Nouvelle procédure par défaut

Procédure pénale. Thèmes abordés : Procédure par contumace/ Nouvelle procédure par défaut Procédure pénale Thèmes abordés : Procédure par contumace/ Nouvelle procédure par défaut Corrigé : Dissertation Le jugement de la personne poursuivie en son absence Indications de méthodologie : Sur la

Plus en détail

CP, 11, 6, 7, 9 1, 10 1 LBA

CP, 11, 6, 7, 9 1, 10 1 LBA 1. Extrait de l arrêt de la Cour des affaires pénales dans la cause Ministère public de la Confédération contre A. et consorts du 18 septembre 2008 et complément du 18 mai 2009 (SK.2007.28) Blanchiment

Plus en détail

Anmeldung / Inscription

Anmeldung / Inscription BERNEXPO AG Telefon +41 31 340 11 11 Suisse Public Fax +41 31 340 11 44 Mingerstrasse 6 E-Mail suissepublic@bernexpo.ch Postfach Internet www.suissepublic.ch 3000 Bern 22 Anmeldung / Inscription Anmeldefrist

Plus en détail

AUDIENCE PUBLIQUE DU 30 OCTOBRE 2014

AUDIENCE PUBLIQUE DU 30 OCTOBRE 2014 KF/KV REPUBLIQUE DECÔTE D IVOIRE --------------------- COUR D APPEL D ABIDJAN -------------------- TRIBUNAL DE COMMERCE D ABIDJAN -------------------- RG N 1508/2014 JUGEMENT CONTRADICTOIRE du 30/10/2014

Plus en détail

REPUBLIQUE FRANCAISE. Contentieux n A.2009.002 et A.2009.007

REPUBLIQUE FRANCAISE. Contentieux n A.2009.002 et A.2009.007 REPUBLIQUE FRANCAISE 1 COUR NATIONALE DE LA TARIFICATION SANITAIRE ET SOCIALE Contentieux n A.2009.002 et A.2009.007 Président : M. DURAND-VIEL Rapporteur : Mme WOLF Commissaire du gouvernement : Mme PICARD

Plus en détail

VKF Brandschutzanwendung Nr. 11109

VKF Brandschutzanwendung Nr. 11109 Vereinigung Kantonaler Feuerversicherungen Auskunft über die Anwendbarkeit gemäss den erischen Brandschutzvorschriften VKF Brandschutzanwendung Nr. 11109 Gruppe 302 Gesuchsteller Raumheizer für feste Brennstoffe

Plus en détail

Vorschlag für den Studienverlauf im Doppelmaster ICBS-LEA Programme d Etudes pour le double Master LEA-ICBS

Vorschlag für den Studienverlauf im Doppelmaster ICBS-LEA Programme d Etudes pour le double Master LEA-ICBS Vorschlag für den Studienverlauf im Doppelmaster ICBS-LEA Programme d Etudes pour le double Master LEA-ICBS 1. Semester = Wintersemester in Passau Semestre 1 = Semestre d Hiver/Semestre impair à Passau

Plus en détail

OFP et les nouvelles tendances & Investissements et performances des IRP belges en 2011

OFP et les nouvelles tendances & Investissements et performances des IRP belges en 2011 OFP et les nouvelles tendances & Investissements et performances des IRP belges en 2011 Les nouvelles tendances concernant la relation contractuelle entre OFP & Asset Manager - Jean-Marc Gollier Maître

Plus en détail

Assurances-vie: Quelques réflexions sur le droit de rachat en lien avec l exécution forcée

Assurances-vie: Quelques réflexions sur le droit de rachat en lien avec l exécution forcée Assurances-vie: Quelques réflexions sur le droit de rachat en lien avec l exécution forcée Alexandre lehmann, avec la collaboration de Jean-Michel duc * Le législateur a prévu, à l art. 90 al. 2 LCA, un

Plus en détail

Lösungen Französisch (AHS) Lesen (B1)

Lösungen Französisch (AHS) Lesen (B1) Lösungen Französisch (AHS) Lesen (B1) 8. Mai 2014 Hinweise zur Korrektur Bei der Korrektur werden ausschließlich die Antworten auf dem Antwortblatt berücksichtigt. Korrektur der Aufgaben Bitte kreuzen

Plus en détail

La Justice et vous. Les acteurs de la Justice. Les institutions. S informer. Justice pratique. Le juge de paix : le juge le plus proche du citoyen

La Justice et vous. Les acteurs de la Justice. Les institutions. S informer. Justice pratique. Le juge de paix : le juge le plus proche du citoyen La Justice et vous Les acteurs de la Justice Les institutions S informer Justice pratique Le juge de paix : le juge le plus proche du citoyen Cette brochure vous explique quelles sont les tâches et les

Plus en détail

FAILLITE ET RESTRUCTURATION

FAILLITE ET RESTRUCTURATION 139 FAILLITE ET RESTRUCTURATION Selon la législation constitutionnelle canadienne, le gouvernement fédéral exerce un contrôle législatif exclusif sur les faillites et l insolvabilité. Au Canada, les procédures

Plus en détail

Me Balat, SCP Boré et Salve de Bruneton, SCP Boulloche, SCP Odent et Poulet, SCP Ortscheidt, SCP Rocheteau et Uzan-Sarano, avocat(s)

Me Balat, SCP Boré et Salve de Bruneton, SCP Boulloche, SCP Odent et Poulet, SCP Ortscheidt, SCP Rocheteau et Uzan-Sarano, avocat(s) Cour de cassation chambre civile 2 Audience publique du 22 novembre 2012 N de pourvoi: 11-19523 11-19806 Non publié au bulletin Cassation Mme Flise (président), président Me Balat, SCP Boré et Salve de

Plus en détail

Procédure de recouvrement d impayés

Procédure de recouvrement d impayés Procédure de recouvrement d impayés En cas de facture non payée à échéance, on engage ce que l on appelle une procédure de recouvrement d impayés. Afin d optimiser vos chances d obtenir le paiement, il

Plus en détail

Responsabilité civile des administrateurs et des réviseurs d une société anonyme : questions choisies

Responsabilité civile des administrateurs et des réviseurs d une société anonyme : questions choisies Responsabilité civile des administrateurs et des réviseurs d une société anonyme : questions choisies A. Introduction Les organes d une société anonyme de droit suisse sont le plus souvent recherchés en

Plus en détail