VÀN BÀN VÀN HOC TRONG GIÀNG DAY TIÉNG PHÂP O VIÊT NAM

VÀN BÀN VÀN HOC TRONG GIÀNG DAY TIÉNG PHÂP O VIÊT NAM Nguyên Thi Huyén Khoa NN&VH Phâp, DHNN, DHQGHN Trong quà trînh giàng day tié'ng Phàp à Viêt Nam, cô hai thài dô dô'i lâp trong viêc su dung vàn ban vàn hoc làm tài lieu giàng day : 1. PHUONG PHÀP TRUYÉN THONG: THÔI KV HOÀNG KIM Do là khi tiê'ng Phàp dudc giàng day theo phiïdng phàp truyén thô'ng. Tié'ng Phàp bien dai dudc giàng day theo phudng phàp giàng day tiêng Hy Lap va La Tinh ma theo dô ngudi ta hoc tié'ng niiôc ngoài bâng câc vàn bàn vàn hoc. Vàn bàn vàn hoc dudc coi nhu khuôn mâu va là nguon tài lieu duy nhà't va tôt nhà't dé giàng day tié'ng nuôc ngoài mot câch cô hé thô'ng. PhUdng phàp này lïu tien giàng day ngû phàp va dich. Vàn bàn vàn hoc diïdc coi là câi cô de diïa ra nhiîng bài tâp vé tù vung, ngiî phàp va dich xuôi, dich ngudc. Mue dich cùa phudng phàp này nham cung cà'p vô'n vàn hoà chu yê'u thuôc lïnh vue vàn hoc. Trong IcJi tua cùa cuô'n Mauger, 1953, Hachette cô néu rô: "NhiJtng eông dan ànhitng quô'cgia xa xôi va nhîtng ngudi nudc ngoài hgc tié'ng Phàp se duçfc tié'p xûc vdi mot trong nhitng nên vàn minh phong phû nhat thê'gidi hiên dgi, trau doi tri tué bàng viêc tiê'p thu mot nén vàn hgc ruc rd de trà thành nhùng ngudi Uu tu thuc thu." Ky nàng dudc dat lèn hàng dâu là viè't vôi câc bài tâp siêu ngôn ngiî nhiï giài thich, hoc thuôc càc quy tàc ngû phàp, liêt kê tù vùng, hoc thuôc câc doan vàn chon loc. Câc mon hoc chu yé'u là dich nôi hoac 444

viè't. Câc doan vàn chon loc chu yê'u thuôc vàn mièu ta vi loai vàn này cho phép khai thâc txi vung theo tttng chti diêm. 2. CAC PHUONG PHÂP NGHE NHÏN: THÔI KY SUY THOÂI Dô'i lâp vôi pbiïdng pbâp truyén thô'ng, câc phudng phàp nghe nhin quan tâm chu yéu dén ngôn ngû nôi. Vi vây, vàn bàn vàn hoc mat dan vi tri quan trong nhà't là à giai doan dàu vôi ly do vé ngôn ngù. là bao gid ngudi ta cûng nôi truôc khi viè't va c6 nhiéu ngôn ngû chî dudc nôi ma không cô chû viét. Va trên thuc tê', biê't trà Idi mot nhân vién bài quan hay mdi mot ngudi ban di xem phim cô Idi hdn là thuôc mot bài thd cùa Baudelaire. Câc phudng phàp nghe nhin su dung chù yê'u nhûng vàn bàn diidc tao ra vôi mue dich phuc vu cho công viêc giàng day. Chi khi ngildi hoc dat toi trinh dô cao moi diidc tié'p xûc vôi vàn bàn vàn hoc. Vàn bàn vàn hoc dudc coi là quà khô dô'i vôi ngudi mdi hoc dong thôi quà xa la vôi ngôn ngû nôi, ngôn ngû can thiè't dô'i vôi ngudi mdi hoc. Tài lieu hoc tâp chù yéu là câc bài hôi thoai vôi câc nhàn vât nhu trong câc doan kich. Vàn bàn vàn hoc chî dudc dûa vào chiidng trinh khi ngudi hoc dû trinh dô dé hieu va câc tâc già dudc chon thudng là Camus, Prévert, Eluard vôi mue dich kiém nghiêm nhûng gi dà dudc hoc truôc dô. Vàn bàn vàn hoc côn diïdc sùa doi cho phû hdp vôi ngudi hoc, ddn giân hoâ nham loai bô nhûng tù va nhûng cà'u truc câu khô. Nhiéu tiê'u thuyét noi tié'ng dudc viét trong khuôn kho cùa tiéng Phâp cd sô (le Français Fondamental) chàng ban nhxx Nhîtng ngudi khô'n kho cùa. Victor Hugo. Mot câu hôi dudc dat ra là nhûng tâe pham dudc viét bàng tiê'ng Phâp cd sd cô côn dûdc coi là cuà Balzac hay Stendhal nûa không? Va cô côn dudc coi là tâc pham vàn hoc nûa không? 3. PHUONG PHÂP GIAO TIÊP: QUAN NIÊM MOI VÊ VÀN BÀN VÀN HOC Néu trong phudng phâp nghe nhin, vàn bàn vân hoc giù vai trô thû yéu thi phudng phâp giao tiép cô mot quan niêm hoàn toàn moi me vé vàn bàn vàn hoc. Sau nhûng nghiên cûu cùa Jakobson va 445

Barthes vé moi tudng quan giûa chù nghîa cà'u truc va vàn hoc, hoàn toàn cô thé khàng dinh rang vân bàn vàn hoc cô thé su dung nhu mot tài lieu giàng day ngoai ngû va cô thé dua vào giàng day ngay à giai doan dâu. Mac dû ngôn ngû va vàn boa dôc lâp vôi nhau nhung không thé' tâch rdi vi vàn hôa nâm trong ngôn ngû va ngûdc lai. Cô thé nôi ngôn ngû va vàn hôa cô lien quan mât thiè't vôi nhau. Vàn bàn vân hoc cho phép ngvfdi hoc nàm diïdc cùng mot lue cà ngôn ngû va vân hôa. Vàn bàn vàn hoc là mot tài lieu thuc, nô cung cà'p nhûng hiëu biét vé vàn hoâ, xà hôi, vé con ngudi. Nhd nô ma ngijdi hoc cô thê khâm phâ moi binh diên cùa mot tiéng nuôc ngoài nhiï ngû àm, chû viè't, eu phâp, ngû nghïa. Nô an chûa moi tiém nàng mang tinh thuc tien va vàn hôa. J. Peytard nhân xét: "Dgc mot vàn bàn vàn hgc chinh là tim càch nhân biê't nhùng vàn dông cùa mot thû tiê'ng à mite dô cao nhat". Theo sd do cùa R.Jakobson, viêc su dung tài lieu thuc trong lôp hoc ngoai ngû gây dào lôn vé dieu kiên tié'p nhân: ngûdi bàn ngû, dô'i tudng cùa tài lieu dô tié'p nhân nô dua vào nàng lue ngôn ngû, nàng lue giao tiép va vàn hoâ ma minh dà cô trong khi mot ngudi nuôc ngoài doc nô nhàm dat dudc nhûng nàng luc dô. Cùng mot lue, anh ta phài dua vào hai hé thô'ng, hé thô'ng tié'ng nuôc ngoài va hé thô'ng tié'ng me de. Vi vây, không thê lân lôn viêc giang day vàn bàn vàn hoc cho ngudi bàn ngû vôi giàng day cho ngudi nuôc ngoài. Vôi phudng phâp giao tiép, ngudi ta chuyén tù viêc là'y ngôn ngù làm trung tâm sang viêc là'y ngudi hoc làm trung tâm. Viêc to chûc hoc tâp va giàng day dudc hinh thành theo nàng luc ma ngudi hoc dà cô tù truôc dô, theo tùng dô'i tudng: trê em, thanh nién hay ngudi lôn. Dieu dô côn phu thuôc vào viêc ho cô phài là ngudi ham doc sâch bàng tiêhg me de hay không. Ngôn ngû cùa ho cô chû viè't hay không? Xuà't phât tù quan niêm rang moi nén vàn hoâ (dân tôc, khu vuc hoac dia phudng cô nhûng dac trung riêng khâc biét vôi tà't cà câc nén vàn hoâ khâc (Louis Porcher, Manières de classe, Hatier Didier 1967, Le FLE, Hachette 1995, Education et communication interculturelle, PUF, 1996, Les cahiers pédagogiques, 1998), ngudi ta cô thé dua ra 446

nhûng loai hînh bài tâp dua vào kinh nghiêm sô'ng, sô thich va hiéu biê't cùa ngudi hoc. Dieu dô chàng khâc gî viêc bac chié'c eau nôi giûa hai nén vàn hoâ. Nhûng chù diêm nhu câc con vât, tinh yéu dà't nuôc, thdi gian giûp ngudi hoc lien hê vôi chinh nén vàn hoâ cùa ho dua vào kinh nghiêm sô'ng dong thdi vôi nhûng kiçh nghiêm va hiéu biét vé mat xà hôi cùa ho. Dûng truôc nhûng thuc té dô, bâ't ky mot ngudi hoc nào cûng cô câi gi dé nôi, không mot ai cô càm giâc là ngudi thùa. Va nhu vây se cô dô'i thoai thuc su xung quanh nhûng chù diém tudng tu vôi thài dô tié'p nhân vàn hoâ dich thuc bôi le ai cùng cô cd hôi diên dat nhûng hiéu biét cùa minh. NgUdi nào cùng cô cd hôi so sânh dô'i chiê'u vôi nén vàn hoâ cùa chinh minh. Dieu này dô'i lâp hoàn toàn vôi nhûng buoi hoc tâp trung ma ô dô chi mot minh giâo vién truyén dat nhûng kiên thûc ma minh cô. Trong bô'i cành nhu vây, nhûng bài hoc tâp trung vôi nhûng vàn bàn chon loc, tiêu biêu cùa "nén vàn hoc Phâp" là hoàn toàn vô nghîa. Néu cho rang day vàn bàn vàn hoc vôi mue dich trao doi, dô'i thoai giûa câc nén vàn hoâ can phài tinh dén thuc trang cùa nén vàn hoc dudc viét bàng ngôn ngû thà'm dudm vàn hoâ cùa ngudi hoc. NgUdi day không thé bô qua nén vàn hoâ va vàn hoc cùa ngudi hoc. Dô là nén vàn hoc viét hay nôi? NgUdi hoc cô thôi quen doc kl^ông? Doc nhu thé nào? Doc loai sâch nào? O dâu va khi nào? Hê thô'ng xuà't bàn, phuong thûc thudng mai sâch nhu thé nào? Sâch dudc mua hay mudn? Cô dàt không? Vi tri cùa nhà vân nhu thé nào? Trà Idi dude nhûng câu hôi này giûp ngudi day to chûc tô't viêc giàng day cùa minh. Dieu này vudt lên trên mue dô tié'p cân vàn bàn duôi gôc dô ngôn ngû, tiéu su hay theo trînh tu thdi gian. 4. MOT SÔ GIÀI PHÀP a. Câc bài tâp lien quan den triïàng vàn hoc Vé lïnh vuc vàn hoc nôi chung, trudng vàn hoc dùng dé chî câc hoat dong, thé ché' lien quan dén vàn hoc va nhûng ngudi tham gia vào lïnh vuc này: 447

Câc nhà vàn Ho là ai, mûc dô noi tiéng, cô thé sô'ng bàng ngôi bût cùa minh không? Lien hê cùa ho vôi công chùng: cô thé dua vào nhûng bài phông và'n, nhûng cuôc tranh luân trên dài hoac vô tuyén. Hê thô'ng thudng mai: câc nhà xuà't bàn, hieu sâch, già bàn sâch, hê thô'ng cho mudn sâch. Nguon tài lieu vé lïnh vuc này khâ lôn, chàng ban cô thê tham khào mue sâch bàn chay cùa câc tap chi nhu L'Express hoac Le Nouvel observateur. Ngoài ra côn cô the dua vào thê loai (tiêu thuyê't, thd, kich...), tâc già (phàn biét nhà vàn vôi chinh tri gia, diên vién...) hoàc nguyên nhân thành công cùa ho. Câc chxidng trinh phât thanh Le mas Un livre, des voix hay Le Panorama trên France-Culture, que et la plume trên France Inter vào toi chù nhât). Câc chttcfng trînh bût chien, phê binh vàn hoc vôi si^ cô mat cùa tâc già: Apostrophes Phông s\i: Qu'est-ce qu'elle dit Zazie? Chân dung nhà vàn diïdng thdi: Un siècle d'écrivains Viêc lua chon câc tài lieu tuy thuôc vào thuc té cùa tiê'ng me de. Cô thé xuà't phât tù nhùng dac diém tudng dong dé nhà'n manh nhûng dac diém vàn hoâ mot câch chi tiét hoac trâi lai cô thé chon nhûng tài lieu hoàn toàn xa la vôi ngudi hoc buôc ho phài phàn ûng lai. Mûc dô phàn ûng tuy thuôc vào tùng nén vàn hoâ. b. Câc bài tâp quanh vàn bàn G. Genette goi loai bài tâp này là mot tâp hdp nhûng dac diém quanh vàn bàn vàn hoc: tén, tén phu, bia, Idi tua, Idi bat. Nhûng dac diém này râ't giàu y nghîa nhung dà bi bô qua trong phudng phâp giàng day truyén thô'ng. 448

Trong cuô'n Entrée en littérature, J.P. Goldenstein giôi thiêu nhiéu dang bài tâp xung quanh vàn bàn: Doc trang bia, Doc tên sâch, Doc nhûng tù ma dàu... Tên sâch Cô thê tim y nghîa cùa tên sâch truôc khi doc va quay trô lai sau khi doc xong nhàmxâc minh nhûng phông doân ban dâu. Xâc dinh quan niêm vé tén sâch cf théky XIX khi sâch mang tên nhân vât chinh. Bia sâch Cô thé yêu câu ngudi hoc tuông tudng hoac trinh bày trang bia. Ngoài ra côn cô thê so sânh y nghîa cùa nhiéu trang bia. Ldi de tàng Qua ldi dé tàng cô thê biét thêm vé ddi tu cùa tâc già va nhiéu và'n dé lien quan dén xà hôi, phong tue tâp quân. c. Câc bài tâp ve viet Doc va viét là hai hoat dông gân lien vôi nhau. DUa vào mot tài lieu eu thê, ngudi hoc cô thé viét theo câch viét cùa tài lieu dô va phài tuân theo nhùng yêu câu dat ra. Nhûng bài tâp dàu tien thudng cô nhùng yêu câu nghiêm ngat (dào chû, tù dong àm, nôi lai theo câch khâc...). Viét là hinh thûc tié'p cân vàn bàn duôi gôc dô khâc. Viét là mot bài tâp bô trd cho doc va hiéu vân bàn. NgUdi hoc cân hoc viét truôc khi viét mot dieu gî dô eu thé. ThUc hiên hoat dong này chinh là dà thuc hiên mot công viêc sang tao chû không ddn thuàn là tié'p nhân va sao chép. Nhùng bài tâp này tao cd hôi cho ngudi hoc suy nghî va hiéu biét thêm vé eu phâp, tù vung, chinh ta. d. Câc bài tâp vé doc Mue dich cùa viêc doc dô'i vôi mot ngudi hoc tiê'ng nuôc ngoài là nàm dudc y nghïa tông quât. Doc là mot chien ludc va ngudi doc, bàng nhûng biêu biê't cùa chinh minh va nhûng già thuyê't trong quâ trînh 449

doc cô thé hinh thành dân y nghïa cùa vàn bàn, di tù chua hiéu dén hiéu rô vàn bàn. Nhûng thôi quen trong viêc doc sâch va nhûng kién thûc ma ngudi doc cô sàn trong tiê'ng me de dông vai trô quan trong trong quâ trinh này. Vi vây ngudi doc mot vàn bàn vàn hoc không ddn thuân là ngudi tiê'p nhân mot câch thu dông. Trâi lai, anh ta dem lai su sô'ng cho vàn bàn, nhd anh ta, tâp giâ'y in chù vô tri vô giâc cô mot cuôc sô'ng mành hêt va cho phép hiéu nô theo nhiéu câch khâc nhau. Theo thuât ngû cùa R. Barthes, vàn bàn vàn hoc là mot vàn bàn da nghïa cho phép nhiéu câch hiéu khâc nhau. NgUÔi moi hoc chua thê cô ngay nhûng phudng thûc dé xây dung y nghîa cùa vàn bàn. DÔi vôi ho cân phài hinh thành dân ba tiêu chi sau: - Hiéu biê't vé ngôn ngû (tù vung, eu phâp); - Hiéu biê't vé vàn minh, vàn hoâ dé không biêu lêch nghîa; - Hiéu biê't vé giao tiép bàng ngôn ngù viét. e. Câc loai hinh vàn bàn De hiéu dudc cà'u truc va vân hành mot vàn bàn, nguôi doc cân biê't xâc dinh loai hînh cùa vàn bàn dô. Viêc xâc dinh câc loai hînh vàn bàn giûp ngudi doc tim câc thông tin trong vàn bàn mot câch de dàng. Theo J.M. Adam, cô nàm loai hînh vàn bàn chinh: Vàn bàn kê chuyén, miêu ta, lâp luân, giài thich va hôi thoai. Moi loai hînh vàn bàn cô dac diém riêng va két cà'u riêng. Mot ngudi doc nhanh không chî do phât bien nhanh câc chù diêm ma côn biê't phàn biêt sd do (schéma) cùa tùng loai hînh vàn bàn. Vi du nhu vàn bàn ké chuyén nhà't thiét phài cô su ké' tiê'p cùa câc su kiên theo nàm giai doan : tinh huô'ng mô dâu, su kiên phûc tap phâ vd thàng bàng ban dâu, chuôi hành dông cùa câc nhân vât, giài quyé't và'n dé va tinh huô'ng két thûc. Vàn bàn miêu ta gom bô'n bien phâp: néu tên su vât dudc miêu ta, néu dac diém tinh chà't cùa su vât dudc miêu ta, néu mô'i tudng quan vôi câc su vât khâc (bàng phép an du, so sânh), md rông pham vi miêu ta (mot bô phàn dudc chon dé miêu ta tiê'p). 450

TÀI LIEU THAM KHÀO J.M Adam, Les textes : types et prototypes, Paris, 1992. Nathan Université, J.P Goldenstein, Entrée en littérature, Hachette FLE, Paris, 1990. D. Maigueneau, Pragmatique pour le discours littéraire. Bordas, Paris, 1990. M. Naturel, Pour la littérature De l'extrait à Voeuvre, Clé International, Collection DLE, Paris, 1995. J. Peytard et al.. Littérature et classe de langue, Collection LAL, CREDIF/Hatier, 1982. L. Porcher, Manières de classe, Hatier Didier 1967, Le FLE, Hachette 1995, Education et communication interculturelle, PUF, 1996, Les cahiers pédagogiques, 1998). 451